Chức sắc tôn giáo Cham không tổ chức răn dạy tín đồ, là sao? Kiểu ấy thì thế nào bà con có thể hiểu giáo luật mà theo, mà sửa mình? Bộn lần tôi đụng phải câu hỏi này, từ Cham lẫn Việt.

Không sai! Chàm mà, cứ làm khác thiên hạ cái đã.

Do Thái chẳng hạn, tôn giáo họ nghiêm chả thua kém Cham, nhưng tín đồ Do Thái giáo được học giáo lí, giáo luật ngay từ bé. Nằm lòng. Cham ngược lại.

Từ nhập cuộc chữ nghĩa, nhất là từ mở web Inrasara.com 2007 rồi FB 2013, hơn ngàn bài liên quan đến Cham được đăng, cả vạn sinh linh Cham theo dõi, ngoảnh lại – rất ít Cham hiểu Sara… trăn trối nỗi gì!

Tôi thường xuyên bị yêu cầu giải đáp vấn đề, luôn là giải đáp mang tính công thức, như toán học. Lạ! Krishnamurti thường xuyên đụng phải rắc rối kiểu ấy: Thiên hạ đến nghe ông một mực đòi câu GIẢI ĐÁP CÓ SẴN, trong khi công việc của luận sư là phân tích, gợi mở. Chứ không gì khác.

[hay. Thủ đô Cham hậu hiện đại ở đâu?]

Cộng đồng Cham Awal, phía trí thức – khi anh Đạo Chớ mất, thầy Nguyễn Văn Tỷ hưu, còn PGS-TS Thành Phần; thêm giới chức sắc, xuất hiện hiện tượng ‘Acar jamư-ah’ chức sắc tập sự trẻ Nguyễn Ngọc Quỳnh. Cả hai được bà con kì vọng có thể lắp chỗ trống, nhưng rồi bao kì vọng thành thất vọng.

Cham Bà-ni đang dầu sôi lửa bóng, không thấy bóng anh Thành Phần đâu…

Hiểu – nhưng chỉ có thể hiểu cục bộ, manh mún ở bề ngoài, bề nổi mà không thể nhìn toàn cục, nhất là nhìn và thấy ở bề sâu, mặt sau tâm hồn con người Cham và tinh thần văn hóa Cham.

Thông thạo mọi văn bản cổ Cham đủ loại, nghiền ngẫm hầu hết công trình về Cham, của Pháp của Việt, của… bạn đã hiểu Cham chưa – chưa hẳn.

Hiểu Cham, bạn cần sống giữa lòng Cham.

Về tôn giáo tín ngưỡng Cham, tôi đã bàn từ 15 năm trước. Ở Câu chuyện Cham-15. “Tôn giáo Ahiêr Awal, các yếu tố quyết định sống còn”, tôi cũng phân tích với dẫn chứng cụ thể cả lí thuyết lẫn thực tế. Nay xin nêu vài điểm quan yếu nhất để mọi người trình độ khác nhau có thể nắm bắt dễ dàng.

Có 4 điểm chính để phân biệt tôn giáo này với khác:

– Bậc tối cao, thần thánh được thờ phụng,

– Kinh sách: gồm kinh, luận và luật

– “Giáo đường”, chức sắc và tín đồ

– Cuối cùng là tên gọi: sự chính danh.

Một facebooker viết đại ý, các vị Acar tụng kinh mà không biết đó là kinh gì, từ đâu? Chê, rồi tự trả lời: Đích thị kinh Qur’an, vậy mà người Bà-ni từ chối mình không phải Hồi giáo!

Tôi cho đó là biết một, mà không biết hai, ba. Nếu có đọc Kim Định, bạn ấy không dám có thái độ đó. Nữa, nếu chịu đi hỏi các vị [hay luận sư Inrasara] để học thêm. Đằng này…

Bí hiểm là tính chất đặc thù của nhiều tôn giáo Đông phương. Các thầy hành lễ ít khi hiểu rành rẽ kinh, kinh càng bí hiểm càng tốt. Hiểu sâu là công việc của các luận sư hay học giả.

Cham Ahiêr Awal thờ phụng chung nhiều Pô Yang thì hẳn rồi, nổi bật hơn cả là các vị vua, anh hùng liệt nữ dân tộc được thần hóa. Trong đời sống tôn giáo tín ngưỡng và cả đời thường, hai hệ phái này tồn tại vô số điểm khác chứng tỏ câu Ahiêr Awal “tuy hai mà MỘT”. Cả hai thâm nhập vào nhau, hòa hợp và hòa quyện nhau, lệ thuộc và cả làm vướng chân nhau – mới kì.

Pô Rômê muốn thế.

Suốt lịch sử tồn tại, Cham phát ra nhiều lời nguyền “độc”, từ nhỏ nhất là sách chép tay bị ‘palam’ “phi tang” đến lớn nhất là chuyện tôn giáo hay chủ quyền đất nước.

Thử nêu vài vụ.

[1] Văn hóa Cham chưa trải qua kỹ thuật in ấn, thế nên có được một bản chép tay là điều khó khăn. Để có được sử thi Akayet Dewa Mưno, chủ sở hữu phải bỏ ra cả xe trâu thóc. Đó là một trong những nguyên do Cham quý sách. Để tránh thất thoát, lời nguyền được kẻ sở hữu ghi ở cuối trang trong rất nhiều bản chép tay Cham xưa còn lưu lại.

‘Thei palam bbon tapuk ni…’: Kẻ nào mượn mà không trả sách này…