Cham Ahiêr Awal thờ phụng chung nhiều Pô Yang thì hẳn rồi, nổi bật hơn cả là các vị vua, anh hùng liệt nữ dân tộc được thần hóa. Trong đời sống tôn giáo tín ngưỡng và cả đời thường, hai hệ phái này tồn tại vô số điểm khác chứng tỏ câu Ahiêr Awal “tuy hai mà MỘT”. Cả hai thâm nhập vào nhau, hòa hợp và hòa quyện nhau, lệ thuộc và cả làm vướng chân nhau – mới kì.

Pô Rômê muốn thế.

Tạm kê.

Chuyện nhiêu khê nhất chính là Xakawi dùng chung, bên này lệ thuộc bên kia và ngược lại. Thế nên không năm nào Halau janưng và trí thức Cham không mang Xakawi ra bàn, bàn mãi vẫn không xong.

Dịp Xuk Yơng, Halau janưng bên Ahiêr được mời vào Sang Mưgik Awal để bàn thống nhất, nhưng rồi thế nào cũng xảy ra sai biệt. Các nhà “khoa học” vào cuộc càng thêm rối rắm. Thế mới là… Cham.

Thông nhất, hết chuyện bàn rồi còn gì. Không xong, mới hay, để sang năm GẶP NHAU bàn tiếp. Pô Rômê muốn thế!

Cham Ahiêr không kiêng thịt heo, tuy thế bà con tuyệt đối không cúng thịt heo trên tháp, tế thần các loại cũng không dùng đến luôn. Sự thể có nguyên do sâu xa đầy tính nhân văn của nó. Để hai bộ phận Cham hiểu, mà nhường nhịn nhau.

Pô Bin Thôr dạy thế, Ai – sinh linh Cham dám chống Chế Bồng Nga, giơ tay lên nào? Thanh long đao ‘bat palidao’ Ngài khỏi cho một nhát u đầu luôn!

Áo, chức sắc Ahiêr mặc là của “nữ”, còn Awal là áo “nam”. Áo Acar ‘lah tada’ “mở phần ngực, và có 3 ‘kacing’ “nút”; áo Paxeh thì ‘ikak talei’ “buộc dây”. ‘Kadung’ “túi” Acar biểu thị cho “2 hòn chim”, “túi” Paxeh đích thị là “bướm”.

Trải chiếu cúng, thì “Pô pađaang, Yang pagrwak” (Cúng Pô thì [trải chiếu cói] ngửa, cúng thần thì úp). Ngửa tượng trưng cho Awal, úp tượng trưng cho Ahiêr.

Lưu ý thêm, hai món này liên quan đến tinh thần sinh thực khí Cham.

Karah mưta (nhẫn có mắt) là dấu hiệu độc để Cham nhận ra nhau, vụ này yut Quang Cẩn có giai thoại rất vui, nên kể lưu truyền. Nếu nhẫn Ahiêr có “4 mắt” thì Awal đeo nhẫn “6 mắt”! Riêng Inrasara tự làm cho mình “8 mắt” bởi ổng là Luận sư ‘Ahiêr Awal’!

Chôn người chết, Ahiêr đầu hướng về nam thì Awal hướng về bắc! Và vô số chi tiết đời thường khác. Không phải để “chống” nhau, mà để nhớ nhau và nhận ra nhau.

Đó là các hiện tượng vô cùng độc đáo trong tôn giáo Cham, tại sao?

Cham Bà-ni (Cham Awal) và Cham Bà-la-môn (Cham Ahiêr) tuy hai mà MỘT, là không thể phân li. Từ đó cặp đôi từ ‘Ahiêr Awal’, ‘Cham Bini’, ‘xa-ai Cham adei Bini’… xuất hiện với tần suất rất cao trong đời thường, trong ngôn ngữ lẫn văn chương. Từ Ariya Cam Bini xa xưa đến tận nhạc sĩ Đàng Năng Quạ thời hiện đại.

Chối bỏ chúng là quay lưng lại truyền thống tốt đẹp của ‘muk kei’ Cham rồi còn gì.