Về tôn giáo tín ngưỡng Cham, tôi đã bàn từ 15 năm trước. Ở Câu chuyện Cham-15. “Tôn giáo Ahiêr Awal, các yếu tố quyết định sống còn”, tôi cũng phân tích với dẫn chứng cụ thể cả lí thuyết lẫn thực tế. Nay xin nêu vài điểm quan yếu nhất để mọi người trình độ khác nhau có thể nắm bắt dễ dàng.

Có 4 điểm chính để phân biệt tôn giáo này với khác:

– Bậc tối cao, thần thánh được thờ phụng,

– Kinh sách: gồm kinh, luận và luật

– “Giáo đường”, chức sắc và tín đồ

– Cuối cùng là tên gọi: sự chính danh.

Qua 4 điểm trên, và từ 4 cấp độ khác nhau mà tôn giáo có TÊN GỌI khác nhau.

Khác biệt 4 cấp độ…

[1] Tin Lành Việt Nam chẳng hạn.

Tất cả thờ chung một Chúa Trời – Dùng chung một Kinh Thánh tân ước – Có nhà thờ hệt nhau. Nhưng qua quá trình phát triển Tin Lành có nhiều hệ phái khác nhau với các khác biệt nhỏ lẻ, không quan trọng.

Họ vẫn được gọi chung là TIN LÀNH.

[2] Phật giáo [chỉ bàn về tông phái]

“Giáo chủ” là Đức Phật – Kinh sách [lắm lúc] khác nhau (kinh Phật vô số kể, năm 1982 tôi có bài thơ gọi đó là “rừng già kinh Phật) – Do khác về CON ĐƯỜNG GIÁC NGỘ mà họ được gọi bằng Tông phái khác nhau [ít nhất “10 tông phái lớn của Phật giáo”].

Tất cả vẫn là ĐẠO PHẬT.

[3] Đạo Chúa

Tin Lành và Công giáo, ở đây chỉ nêu 4 khác biệt [lượt kể từ Wiki]:

– Cả hai đều lấy Kinh Thánh làm nền tảng giáo lý. Tin Lành không tin tưởng những điều nào ngoài Kinh Thánh. Công giáo ngược lại, ngoài Kinh Thánh còn có nhiều văn bản khác.

– Tin Lành chỉ tôn trọng chứ không tôn kính Mẹ Maria như Công giáo.

– Khác Công giáo, Tin Lành không thờ các tranh ảnh, hình tượng, không tôn sùng và thực hiện việc hành hương đến Thánh địa Jérusalem…

– Luật lệ và lễ nghi của Tin Lành đơn giản rất nhiều so với Công giáo.

Chỉ vậy thôi, họ có TÊN GỌI khác nhau: Công giáo, Tin Lành.

Trong khi Cham giữa Awal Bà-ni và Islam Hồi giáo tồn tại bao khác biệt LỚN.

[4] Tôn giáo ‘Ahiêr Awal’

Quan trọng nhất là các NỀN TẢNG dựng nên Islam [5 cột trụ] bị Bà-ni phá vỡ hoặc làm khác đi. Khía cạnh này tôi đã bàn nhiều, nay chỉ nêu các KHÁC BIỆT CHÍNH.

– Đấng tối cao

Islam: chỉ có một Allah và Muhmamad là sứ giả của Ngài.

Bà-ni thờ phụng cả 5: – Aulwah và các vị thánh – Các vị Thần Bà-la-môn – Pô Yang: vua, anh hùng liệt nữ được thần hóa – Muk kei Ông bà tổ tiên – và các Yang tiền tôn giáo như Pô Bhum… Là điều tối kị với Muslim.

– Kinh

Islam: Kinh Qu’ran.

Bà-ni: rút từ kinh Qu’ran vài chương, đoạn rất ngắn, ngoài ra ‘Halau janưng’ Bà-ni còn soạn ra các ‘danak’ hướng dẫn nghi lễ ghi bằng ‘Akhar thrah’.

– Hệ thống chức sắc

Bà-ni có hệ thống chức sắc riêng biệt là là ‘Halau janưng Awal’, cạnh đó còn thêm bộ phận chức sắc phục vụ cho cả hai hệ ‘Ahiêr Awal’ như Mưdôn, Kadhar… được gọi là ‘Halau janưng Ahiêr Awal’.

Là điều Islam không có.

– Nghi lễ

Rất nhiều nghi lễ Cham Bà-ni kết hợp với Cham Bà-la-môn hành lễ, điều mà Islam tuyệt đối không bao giờ làm.

Từ 4 KHÁC BIỆT LỚN đó, BANI là một tôn giáo riêng.

Kết: Cham có 3 tôn giáo với TÊN GỌI khác nhau:

“Cham” tức Cham Bà-la-môn, Bini hay BANI tức Cham Bà-ni, và Asulam là Cham Islam.