Mấy ngày qua tôi tập trung đọc, chỉnh sửa, bổ sung và viết lại, để sớm kết thúc tiểu thuyết, thì… khóc.

Sáng ngày 9-5-2023, chương 3, trang 36, đúng 3:30 giờ. Đọc đến khúc đối thoại mẹ con Mai Văn Kuan, chưa hết ba trang thì nước mắt cứ chảy ra, cay sè, đến tôi không thể tiếp tục.

Cải lương vậy chớ! Nhớ xưa thi sĩ Huyền Hoa nhảnh mấy chị em Cham: Cha mẹ chết nó không khóc, mà mỗi lần đi xem Lệ Thủy về là mỗi lần khóc…

Trước, tháng 11-1992, tôi đã khóc vì nỗi… Từ điển [đã kể]. Khi ấy, tôi bị hầu hết “trí thức” Cham cô lập, đòi tôi phải ngưng soạn Từ điển mới. Tôi chịu nghỉ là Trường Đại học ngưng, đồn thế. Lạ quá, họ mời tôi tới [tôi có xin đâu] rồi chỉ bởi tác động từ ngoài, lại bảo tôi ngưng, trong khi việc dang dở.

Giám đốc Trung tâm chủ trì biên soạn có vẻ nghe theo! Và tôi bị cô lập.

Nước mắt tôi ứa ra, tối ấy, ít thôi. Trắng đêm, đến 4g sáng tôi vùng dậy, và hét: Tôi phải chiến. Cuối cùng tôi thuyết phục được tất cả!

Hôm nay lại khóc, kiểu khác – bởi chính văn chương của mình, mới chán!

Làm bộ văn học khó gấp hai, ba lần âm nhạc Cham. Trước 1995, cả hai lĩnh vực đều được làm sơ sài, lác đác xuất hiện vài ấn phẩm mỏng, vừa không toàn cảnh vừa thiếu chuyên sâu.

Lấy thời điểm 1972, năm tôi bắt đầu đi sưu tầm, thử so sánh:

[1] Muốn làm văn học Cham, cần đi vào nhiều làng sưu tầm, đối sánh rất nhiều dị bản khác nhau, lúc này cộng đồng Cham chưa có ai nghiên cứu chuyên sâu văn học. Muốn có “sách” để đọc, tôi phải chép tay, cả ngàn trang chép tay, chứ đâu có photocopy như bây giờ.

[“Giã từ cõi mộng điêu linh…” – Bùi Giáng]

Bàn tròn Văn chương tôi chủ trì, dù là hoạt động ngoại vi của Hội Nhà văn Việt Nam, được nhà văn Lê Văn Thảo phó Chủ tịch và Phan Thị Vàng Anh Ủy viên BCH khen rất hay và chuyên nghiệp, không hao tốn tiền nhân dân, nhưng anh Hữu Thỉnh không thích lắm.

Ở các Đại học, buổi nói chuyện của tôi luôn bị coi là có vấn đề, Ban tổ chức không ít lần phải giải trình, Đại học Đồng Tháp thuở đi cùng nhà văn Dạ Ngân, là một. Không phải bây giờ, mà từ chủ trì Cà phê thứ Bảy Văn học, nhạc sĩ Dương Thụ cũng hay được mời như thế.

Xài từ “cuộc chiến” cho sang, thực tế là: đấu đá. Kể từ bậc thấp đến cao…

Thấp nhất là tranh lợi. Giành ghế, giành khoản tài trợ với đầu tư, chen lấn vào Hội, tranh suất dự hội nghị hay đại hội… Nói xấu sau lưng, có; đấu tố nhau, có; trực diện cũng không chừa. Ở bậc sơ cấp này, ta cũng đánh nhau trối chết, ghét đến mang đi đổ chứ chả phải chơi.

Bậc thứ hai, ghét không làm gì được nhau, mới đi báo cáo anh, méc lên “trên”, đặt điều chộp mũ chánh trị. Là cách mượn tay người triệt bạn viết, không tí ti sạch sẽ.

Nhớ mươi năm trước, một trang mạng phản biện đang đình đám phê tôi LÀNH QUÁ, trong khi ngược lại – phó tổng một Nhà xuất bản: Sara là THỨ DỮ chớ. Cũng là một Inrasara ấy, mới lạ. Hệ quả đeo mắt kiếng chánh trị nhìn văn nhân là thế. Còn vài Cham đọc tôi, cứ ngay ngáy lo tôi phản động.

– Tôi nói, có cho vàng ăn Sara cũng không!

Tôi biết ở thế giới chữ nghĩa, không ít người méc tôi với trên. Nhiệt tình và trường kì luôn. Lời nói gió bay có, qua thư từ hay viết lên mặt báo cũng không chừa. Ở đó có cả kẻ thân quen!