“Tôi xem mỗi Cham như một sinh linh sống sót đầy thương cảm” – Inrasara.

Cả tôi cũng không ngoại lệ! Thế nên khi hôm nay Cham được to cẳng cồ vai thế này, ta không thể không nói lên lời tạ ơn.

[1] Thế hệ ông bà hậu đại khủng hoảng, cần biết ơn đầu tiên. 5.000 sinh linh yếu đuổi trở về, rách nát, buồn tủi và đầy chịu đựng – để có tôi hôm nay.

Các nhà nghiên cứu Pháp đầu tiên đã khai vỡ tầng vỉa để làm lộ thiên một phần nền văn hóa văn minh một thời huy hoàng đang bị vùi lấp dưới lớp bụi thời gian và kí ức suy tàn của con người.  

Aymonier, Cabaton, Maspéro, Parmentier… Lịch sử và ngôn ngữ, chữ viết, Kiến trúc & điêu khắc…

Dù chưa được thẳm sâu và toàn diện như họ từng làm với các dân tộc Cao Nguyên, qua vài mảnh vụn góp nhặt kia, Cham cũng lờ mờ nhận ra được khuôn mặt của mình.

[2] Tiếp đến là các nhà nghiên cứu Nghiêm Thẩm, Dohamide, Trung tâm Văn hóa Chàm với cha Moussay cùng cộng sự, Thiên Sanh Cảnh và Nội san Panrang, ông bà Blood… Qua các tổ chức và con người này, chân tướng Cham dần hiển lộ sáng rỡ hơn.

Kế đến không thể không nói lên lời tạ ơn Trường Trung học Pô-Klong với thầy Thành Phú Bá, anh Quảng Văn Đủ, thầy Lưu Quang Sang, thầy Nguyễn Văn Tỷ, thầy Jay, thầy Từ Công Phú và nhiều vị khác nữa, đã hun đúc tâm hồn và trí tuệ cả một thế hệ Cham.

Cho Cham biết mình là ai.

[3] Rồi khi đất nước thống nhất, các nhà chuyên môn: Ngô Văn Doanh, Trần Kỳ Phương, Bùi Khánh Thế, Hải Liên, Phan Quốc Anh, Đình Hy… cho ra mắt hàng loạt công trình, thổi luồng sinh khí mới vào nền văn hóa này.

Và cả thế hệ nghiên cứu Cham tài năng nhiều tâm huyết nữa.

Cần nói lời cảm ơn, bởi “Tạ ơn làm cho ta lớn lên”!

[Khoái cảm này có thể thấp hơn kì gian nhập định, nhưng chắc chắn cao và dài hơn phút chốc lên đỉnh của làm tình]

[1] Làm, tăng năng lượng sống

Nhiều bạn văn Việt khuyên tôi rằng lớn tuổi rồi, buông bỏ đi, còn ôm đồm chi bao nhiêu việc. Khuyên đầy thiện ý, có lẽ do cách hiểu khác nhau.

Từ về Chakleng “hưu” năm 2020 – không kể chuyến đi “lưu diễn” các nơi, tôi làm 9 việc hơi lớn, tuần tự:

Inrasara: “Tuổi trẻ là dám mang cuộc đời của chính mình ra đánh cược cho chân lí tìm thấy”.

Các bạn làm thơ mong được đăng báo, phấn đấu vào Hội Nhà văn, và sau bao nhiêu năm chờ đợi, thèm thấy câu thơ của mình bay lên [chầu] trời, đi vào cõi bất tử. Hay lắm! Tôi không phản đối, thế nhưng…

Buổi nói chuyện tại một Trường Chuyên, bên ngoài hội trường, một bạn trẻ thắc mắc, rằng: Nhà thơ mở đầu bằng “Tuổi 17 bẻ gẫy sừng trâu” để kết thúc với “mạch nước ngầm, “dòng sông ẩn”. Cháu thấy có cái gì hay hay, lạ lạ dù có vẻ hơi mâu thuẫn. Nhà thơ có thể giải thích rõ hơn không?

[ Từ 4 chiều kích – bài học cần thiết cho tất cả mọi người, để sống nhẹ và vui]

[1] Trước tiên là Ý THỨC.

Ý thức về sự biến dịch không ngưng nghỉ, của thế giới tự nhiên, của con người, của vật và việc. Nói theo ngôn từ nhà Phật: nỗi vô thường.

Cửu Long uy dũng thế, sáng dậy bỗng dưng cạn dòng. Văn minh Champa rực rỡ, đùng cái nó suy tàn không đỡ kịp. Đùng cái, Tòa Tháp Đôi sụp đổ tanh bành.

“Thương trường không là chiến trường”, tại sao? Bởi tôi luôn nghĩ ra cái khác, điều chưa ai [dám] làm, ở đó không có ai cạnh tranh để tạo ra chiến trường.

Chuyện Thổ cẩm

[1] Trong khi bà con làm hàng thô, chúng tôi – từ hàng thô, chế tác thành nhiều mẫu mã hợp thị hiếu thị trường, đến 5 năm sau bà con mới theo kịp, mà chỉ một phần nhỏ.

[2] Khi người Chakleng còn lên Cao nguyên ‘nao Chru’, chúng tôi đã có quầy ngay Thương xá TAX trung tâm Sài Gòn, bên cạnh mở đại lí ở các thành phố lớn.

Vào cuộc chữ nghĩa, tôi trì trì ngô hành dã mà làm công việc của mình, chớ hiếm công phá ai trước, mà chỉ đỡ đòn khi ở thế cực chẳng đã. Còn nếu đã vào cuộc, tôi vận dụng mọi phương tiện thiện xảo, tùy đối thủ mà tùy cơ ứng biến. Câu chuyện ở Cham…

[1] Ông anh luôn viết bài kí tên khác chống tôi, cả đăng mươi bài của tác giả khác xuyên tạc tôi. Tôi một lần minh định trên Chamyouth, lần nữa – sau thời gian thực địa, truy cứu, phỏng vấn… – tôi viết bài dài, gửi đến anh và 2 yut khác lưu hồ sơ.

Cụm từ “cuộc chiến của tôi” là lấy lại của Hiệu trưởng Đại học Okinawa, S. Kunitoshi: “Cuộc chiến của Inrasara”-2019 trong một bài viết dài về tôi. Ông cho vậy, chứ tôi là con người lành, chữ của AnhBaSam: “lành như Inrasara”-2012.

Tại sao thế?

Kinh Kim Cang: Chiến mà không phải chiến mới gọi là chiến ba-la-mật.

W. Faulkner: “Con người chưa bao giờ thắng trận, họ cũng chưa hề tuyên chiến nữa. Chiến trường chỉ là nơi khai mở cho con người thấy rõ tất cả sự điên rồ và tuyệt vọng của họ. Và chiến thắng chỉ là ảo tưởng của triết gia và những thằng khờ” (Âm thanh và cuồng nộ).

[hay. Họp lớp PK-K5, tôi nói gì? 4 chuyện, đáng làm bài học]

Ở đó may và vui, bạn học đã ứng xử với tôi như mọi người, chứ không như nhân vật nổi tiếng hay sinh linh cá biệt! Và dành cho tôi 7phút, để…

[1] Xin lỗi

[Chuyện không kể] Nhà văn hiếm khi biết nói lời xin lỗi, là điều lạ. Ở chốn ấy tôi bị hơn mươi lần đối xử tệ, dù biết sai, nhưng không là không. May, được duy nhất 1, là nhà văn Nhật Tuấn [đã kể].

[hay: Nhớ Ngọc Trinh-01]

Ngọc Trinh bị bắt

Lưu Bình Nhưỡng vừa bị bắt

Trịnh Xuân Thanh. Trầm Bê. Cù Huy Hà Vũ. Trần Huỳnh Duy Thức. Chị Hằng. Điếu Cày cùng đôi dép tổ ong. Phan Quốc Việt. Trương Mỹ Lan. Đỗ Anh Dũng và Dương Chí Dũng. Nguyễn Thanh Long và Chu Ngọc Anh. Hồn Cụ Kình. Hồ Duy Hải vẫn chưa chết. Phạm Đoan Trang. Nguyễn Thị Thanh Nhàn. Giáo sư Tiến sĩ Nguyễn Quang Tuấn.

Ngọc Trinh Ngọc Trinh