“Ta là ai?” – cha đã đặt câu hỏi đó với mình từ tuổi 20, và đặt lại lần nữa ráo riết hơn ở serie “Hành trình Cham-1. TA LÀ AI?” (Inrasara.com, 6-2020).

Con là ai?

Có vài chục tỉ trong nhà, ta coi thế gian như dưới chân ta. Ra vài cuốn sách, đi đường ta ngước lên trời, nhìn kẻ đồng tộc bằng con nhái. Vân vân chuyện, tôi đã dẫn ra từ 16 năm trước làm bằng (“Nhà thơ, nỗi hôm nay”, Inrasara.com, 3-2008).

Việt Nam giàu và đẹp. Rồi, sau non nửa thế kỉ thống nhất, mất niềm tin đang tràn lan. Ở mọi thành phần, dưới mọi hình tướng, tình huống, cấp độ.

Con nên làm gì? – Hãy bình tâm ‘patom hatai‘ và học yêu lại từ đầu, tôi nói.

12 năm trước, vừa nhận vai Phó Chủ tịch Hội đồng Thơ, tôi đụng vào nề nếp cũ dường bất khả thay đổi của Hội Nhà văn Việt Nam. “Cá nhân có thể làm gì?” – tôi hỏi, và trả lời: Với tinh thần công chính và sự hiểu biết, vẫn làm được (xem Nhân dân cuối tuần, 2-12-2012).

[hay. Thế nào là tinh thần công chính?]

Khi cha bị công phá, dẫu oan tới đâu, con có nên nhảy vào bênh vực không? – Tuyệt đối không! Tôi không muốn và không khuyến khích mấy đứa làm chuyện đó. Thành phe cánh rồi còn gì…

Năm ngoái, một bạn Cham thế hệ mới giữa đám đông, nói tỉnh bơ, còn cho đó là hay nữa, rằng dù không ưa nhau, nhưng khi đụng chuyện, anh em Cham chúng tôi vẫn bênh vực nhau.

Tôi biết có người dạy con rất dữ, dạy suông thế thôi. Có người buộc con mình phải hơn đứa này, con nọ ở nhà kia. Nghe kể – nghe kể thôi, Trump còn dọa không chia tài sản, nếu đứa con nào rượu bia, hút xách nữa.

Tôi không dạy con làm giàu hay gầy dựng tiếng tăm, càng không dạy con thành công, mà là – sống. Không phải sống nốt giấc mơ dang dở của cha nó, mà sống và theo đuổi giấc mơ của chính nó – Tôi nói với Jaka như thế.

Chuyện ai cũng tưởng biết nhưng không làm, ai cũng nghĩ làm dễ mà hiếm khi làm được. Có thể gọi đó là 3 bí kíp để tồn tại, để sống khôn ngoan, và sống có ý nghĩa.

[1] THỂ THÂN

Trân quý và học biết chăm sóc thể thân mình. 

Không có NÓ, tất cả thành vô nghĩa. Bùi Giáng có câu thơ chịu chơi rất mực: “Người còn thì của mới lai rai còn”. Nói chi của cải, cả mấy lí tưởng cao xa, bao ước vọng xinh đẹp đều tiêu tán đường khi nó không còn. Tâm hồn, tâm linh gì gì cũng khởi từ thể thân mà đi.

“Hai “đoản thi dành cho con” tôi viết năm 1982, khi tôi còn chưa có con. Chỉ dành riêng cho con trai, mới lạ. Trẫm triệu xui tôi không có con gái “nối dõi” cũng phải! Thơ nói gần như đủ đầy, sau đây là 7 điểm nhấn thiết yếu vận dụng vào đời thực:

[1] Tuyệt đối không nói dối, dĩ nhiên “thành thật không buộc con tự nộp mình”.

[2] Con có thể sai, nhưng không được quyền ác.

[3] Nếu không giúp người được, ít nhất cũng biết giúp mình.