Phải sau gần nửa đời người tôi mới gặp lại anh: Lộ Phú Chung.

Năm 1978, anh Hàm Bộ dẫn tôi lên rẫy anh ở vùng Ram Ga. Một kỉ niệm sâu đậm, tôi nhớ mãi, thế mà mãi 2015 mới ghé nhà anh tại Long Bình, để chưa đầy tiếng thì về. Cuối cùng sáu năm sau, tôi mới ngồi lai rai với anh gọi là trao đổi anh em đả thông nhau.

Anh kêu đọc hai bài thơ trong Lễ Tẩy trần tháng Tư không hiểu đành cất kĩ từ bấy không một lần rớ tới.

[“nếu một mai anh [trúng gió] qua đời”]

Hồi lên tiếng vụ Ghur Raneh, bà con Bà-ni ủng tôi tối đa. Tôi tưởng mình ngon, làm tới…

Đấu tranh đổi tên “Tôn giáo: Đạo Hồi” thành “Tôn giáo: Bà-ni” trên CMDN, đang ngon trớn, bạn học tôi LVL kêu “Ông Sara có là Bà-ni đâu mà đau cho Bà-ni”. Bị bà con xúm vào la, ấy mới nín.

Còn đấu về vụ “Đót nhang trong tháp”, Cham đủ hệ vỗ tay, riêng bạn thơ TNL hô: “Ông có đấu tranh này nọ cũng vì lợi riêng thôi”. Vậy mà có người kẻ nghe lọt tai, đến khi tôi vặn: Bồ tìm đâu ra tôi ăn tiền nhân dân nửa cắc bạc thôi, tôi cho điểm 10 luôn, chàng mới chịu lui về nhà với vợ.

Làm sao có thể sống trọn phận Cham giữa lòng Chàm? Sống, như một sinh linh Cham và như một con người?

Làm sao đừng phải “ăn tiền nhân dân”?

Làm sao là trí thức mà không đói khát? Đói khát mà không phải ngửa tay xin?

Giữa lòng đất nước Việt Nam đầy tai ương, nguy cơ luôn rình rập – làm sao tồn tại? Tồn tại để cất lên tiếng nói trí thức của mình?

Vụ Trần Mạnh Hảo & Đỗ Hoàng vừa qua: Đ.H trực tiếp miệt thị Cham, còn TMH dung túng nỗi ấy qua chấp nhận cho các comments bẩn xuất hiện, bị anh chị em Cham và ngoài Cham phản ứng mạnh. Có bạn còn đề nghị tôi “làm cho ra lẽ” nữa. Tôi nói không cần thiết, bởi qua siêu xa lộ facebook, tòa án công luận đủ quyết toán sự vụ.

Xin đăng lại bài cũ, để làm bài học.

Bài bạn FB Duong Trung Dung, chỉnh sửa vài kĩ thuật nhỏ đăng ở đây.

Người Việt mang một món nợ không thể trả và một lời cảm ơn với người anh em Cham.

Tôi không biết khi nào là lần đầu tiên tiếp xúc với văn hóa Cham, có lẽ đã có từ vô thức.

Lần đầu tiên tiếp xúc là tượng thần Devi, tượng nữ thần bán thân xinh đẹp, ngực trần ở nhà ông Trần Huy Bá (ông nội Nhân). Tượng đúc lại bằng sắt rất đẹp. Khi đó tôi là cậu học trò cấp 3. Khi vào đại học thì chơi với anh Hoàng cán bộ trưng bày Bảo tàng Lịch sử. Có lần sinh nhật mình anh tặng mình tượng Devi đúc bằng thạch cao do anh chính tay anh đúc khi làm bảo dưỡng tượng Devi. Tượng nữ thần rất đẹp, tôi có những cảm tình đầu tiên với người đẹp Cham cũng như văn hóa Cham.

BIỂU TƯỢNG THẤT TRUYỀN-1

Mỗi dân tộc luôn có một/ một vài biểu tượng.

Biểu tượng là tất cả trải nghiệm của xúc giác: nghe, nhìn thấy, sờ mó… đi qua và còn lại trong tâm tưởng. Một biểu tượng của một dân tộc đúng nghĩa không phân biệt tôn giáo, tín ngưỡng, ý thức hệ xã hội hay nơi cư trú của thành viên dân tộc, được đại bộ phận cộng đồng tin tưởng và gửi gắm niềm tin yêu vào đó.

Thánh địa Mỹ Sơn là biểu tượng tâm linh Cham.

Homkar là biểu tượng triết lí về vũ trụ viên mãn và linh thánh.

Đưa tin vụ Đồng Chuông Tử, bổ sung mấy sự việc cũ với các phân tích cần thiết, bạn facebook Nguyễn Đình Bổn còm: “mình thật lòng mong anh Sara lên tiếng hơn nữa”.

“Lên tiếng mạnh hơn nữa” – đúng lắm!

Nhớ Katê 2008, cánh nhà báo tự do ghé nhà tôi ở Chakleng, Điếu Cày cũng đã thật lòng hệt thế.

– Anh Sara cần biết vị thế của mình, quyền lợi chính đáng của dân tộc mình, và cần phải lên tiếng mạnh mẽ hơn nữa…

Tút về “Bà xã đột quỵ, làm gì?”, trong khi mọi người chia sẻ đầy cảm thông thì một bạn facebook Cham phê tôi: “không lo cho vợ đi mà còn chê”. Còn một bạn thơ thì khác: “Anh viết về chị rất xúc động, và thẳng thắn”; còn phần tôi kể về mình “sống với cả chuỗi thuật toán” để đi đến hồi kết: “Ở đó mà đột quỵ!”, bị bạn bình là tôi ẩu.

Đúng! Đó là một cách nói. Nhấn và tô đậm vào, để người đọc xem mấy thuật toán kia mà… gương sáng! Tôi ưa dùng lối viết đó, đùa mà thật, nhất là để… câu view. Cả lối đặt tít cũng hệt. Vài ví dụ: “‘Lai căng’ là sinh mệnh của văn hóa”, “Tại sao đội bóng Champa thua?”, “Hay tôi đã đắc đạo rồi mà tôi không hay?”, “Tại sao tôi giỏi ‘Akhar thrah’ đến thế?”…