NGAP còn viết NGAK: LÀM, HÀNH, TRỞ THÀNH
Ngak apah: làm thuê
Ngak ār: làm bờ
Ngak ariya: làm thơ
Ngak bbang angui: làm ăn, dựng cơ nghiệp
Ngak bbang: làm ăn
Ngak bblôm: làm nũng
Ngak bbōk: làm đẹp mặt; phụng phịu Continue reading
Tôi là kẻ yêu tiếng, âm vang của lời. TIẾNG, chứ không phải CHỮ, xin nhớ.
Năm Đệ Thất trường An Phước, tôi nằm cạnh giường anh Quảng Đại Cai. Anh Đệ Tứ, nhỏ con và lành. Tôi thích chơi với các anh lớp lớn, để học. Tôi học bằng hỏi.
[khác với nhiều bạn trẻ hôm nay, thấy tôi viết có vẻ sai, thì… la; chứ không hỏi].
Anh Bá Sinh Quyên anh họ tôi hay đến thăm Cai em vợ, cả ba bận đều kêu: Thằng này lạ quá, mấy lần tao qua đều thấy nó cầm tự điển đọc.
Đúng, tôi học bằng đọc từ điển. Hiện nhà tôi có đến 84 đầu sách… từ điển các loại, bằng nhiều thứ tiếng. Số mệnh đùn đẩy tôi làm kẻ soạn từ điển thì chả lấy gì làm oan. Năm 27 tuổi, tôi vào Ban Biên soạn sách Chữ Chăm chủ yếu để bắt lỗi chính tả và sửa ngữ pháp các bác, các thầy ở đó! Thế nên, tôi rất khó mà sai chính tả.
Năm 1998, Tháp Nắng đoạt giải Hội Nhà văn, anh bạn học Quốc kêu: “Cham đầu tiên đoạt giải văn chương á!” được/ bị một bạn thơ Cham tiếp lời: Nó viết đúng chính tả. Bạn thơ Trần Mai Hường [khi ấy còn chưa hội viên HNVTP, nay lên hàng sao rồi] lần đầu gặp tôi, la lên: Ấn tượng đầu tiên của em với anh là, sao anh viết đúng chính tả thế! Vậy đó, cứ tưởng dân tộc thiểu số là phải sai chính tả. Với ai thì được, chứ ông Sara – chớ đùa. Continue reading
[Chuẩn bị cho Phiêu lưu, xin dừng lại nhắn anh chị em đôi lời.
Wa tặng Stt này cho Isvan đọc để biết]
Có 2 thứ Cham chưa bao giờ gọi là đồng ý với nhau: Xakawi và Akhar thrah. Tôi cảm nhận điều đó ngay từ tuổi 20. Cham bất đồng đến quá khích, quá khích muốn triệt tiêu [tận diệt] đối thủ. Xin tuần tự…
1. Về Xakawi
Trích nguyên văn Văn học Cham Khái luận (1994, không chỉnh chuyển tự):
“… đặc biệt hơn là Sakavi (lịch Chăm) bị dùng sai lệch giữa vùng Phanrang-Phanrí, giữa Chăm-Bàni và cả giữa Chăm ở hai làng khác, hai gru (Thầy) khác. Sakavi bak nưgar (sakavi khắp xứ) là vậy.
Ray ni anưk Bini anưk Cam/ Pwơc karei harei mưlơm o laik saung gơp.
(Đời nay cả Chăm lẫn Bàni./ Lịch tính sai, tháng ngày không hợp)
Dù tác giả Ariya Harei Mưlơm có lớn tiếng cảnh cáo rằng nếu có ai dùng sai Sakavi thì sẽ bị tàn mạt cả dòng họ, người Chăm dùng nó càng sai lệch hơn. Khốn khổ xiết bao!
Ngày nay chúng ta dễ ngộ nhận rằng cha ông chúng ta đã quá quan trọng hóa vấn đề. Bởi vì chỉ một chi tiết vặt vãnh như thế kia mà hơn mươi tác giả đề cập đến. Có vị còn sáng tác cả một tập thơ diễn cách tính lịch (Ariya Klan Thu, Ariya Harei Mưlơm…) lưu lại cho thế hệ mai sau. Ngớ ngẩn ư? Không! Vì chính chi tiết này đã nói lên đầy đủ thực trạng phân hóa trầm trọng của xã hội Chăm suốt cả hai thế kỷ nay. Continue reading
Do có sự nhầm lẫm giữa cặp phạm trù: SÁNG TẠO/ TRUYỀN THỐNG với TRÙNG TU, CHUẨN HÓA, nên mới có “bis” này. Nhầm lẫn có thể do tâm sanh hay bởi gì khác, nhưng ta cứ tạm cho là do ngây ngô về tri thức. Dẫu sao hữu ích của nhầm lẫn cũng gợi ý cho một giải minh cần thiết.
Đưa ví dụ cụ thể, vấn đề sẽ tự nó sáng rỡ.
1. SÁNG TẠO
Lục bát được xem là truyền thống thơ Việt, khi Bùi Giáng đưa lục bát thoát ra khỏi tâm thức cổ điển hay hiện đại để lấn sang hậu hiện đại, ta gọi đó là một sáng tạo. Đó là điều trước ông chưa ai làm.
Khi Thanh Tâm Tuyền từ bỏ lục bát, để tiếp nhận thơ tự do Tây phương và viết với tâm thức hiện sinh, ta gọi thơ tự do của TTT là sáng tạo.
Vẫn là thơ, vẫn mục đích hướng đến độc giả, cùng phương tiện là tiếng Việt, nhưng 2 nhà này đã có những xử lí rất KHÁC. Khác này là sáng tạo. Continue reading
[tặng anh Ysa Cosiem]
I. Khẳng định bản sắc là vấn đề sống còn của mỗi dân tộc, vùng miền, thậm chí ở ngay cả một địa phương nhỏ hẹp nhất: làng xóm. Từ việc thờ thần, cho đến lễ hội, hay cái cụ thể nhất, là ngôn ngữ. Càng khác biệt, càng đặc trưng, càng đậm đà bản sắc thì càng lộ rõ cá tính sáng tạo của một cộng đồng, dân tộc.
Cham trong việc sử dụng ngôn từ là cực kì.
Mượn Sanskrit/ Pali, Cham không giữ nguyên xi, mà chế biến đến dân Ấn nguyên gốc không thể nhận ra.
Prthivi = prettarabi, prettik: trái đất, Panduranga = Panrāng, Paccima = pai…
Karpasa = kapah, Nagara = nưgar, Manusia = mưnôsak, mưnus…
Bala = bôl, Phala = phôl, Kala = kal, Akhara = akhar…
Ngay vốn từ cùng ngữ hệ Nam đảo, Cham cũng cố ý tách xa chừng nào tốt chừng nấy. Sự thể thể hiện ngay trong Từ điển Aymonier (1906), nghĩa là đã diễn ra từ trước đó.
Nam đảo/ Cham: A chuyển thành I, U/A, O/U, A/Ư, D/T, B/P… trong đó mạnh nhất là A chuyển thành Ư. Continue reading
Vấn đề 5.000 Từ vựng còn lại duy nhất là phiên âm La-tinh. Bà con – anh chị em chú ý: phiên âm chứ không phải chuyển tự. Mà phiên âm này phục vụ cho ĐỐI TƯỢNG là: học viên biết tiếng Việt học. Sau khi nhận nhiều ý kiến đóng góp, tôi tạm đưa ra mấy điểm tựa chính để làm phiên âm như sau. Rất mong bà con – anh chị em và bạn đọc góp ý kiến.
Inrasara
* Tôi mê chữ Chăm đến nỗi 2 lần chép Từ điển Aymonier, lần 1 vào 1974, lần 2 vào năm 1975.
Sài Gòn, 2-7-2013
Kalalu thân mến!
Tôi vừa từ quê về đến Sài Gòn sau chuyến xe 9 tiếng đồng hồ. Vào nhà, mở web và thấy 2 phản hồi của bạn, trong đó có phản hồi bạn chép từ mạng khác qua. Tôi lướt qua, OK, và đi tắm.
Trước hết tôi ghi nhận thiện chí của bạn với Akhar thrah. Chế Linh, Po Dharma, Quảng Đại Cẩn vân vân… cũng đầy tràn thiện chí. Tất cả Cham đều mong ước đưa Akhar thrah đến thống nhất. Để tiện cho Cham, sau đó là nhiều thứ khác nữa… Tôi hoan hô tinh thần đó, nhưng tôi nghĩ khác. Continue reading
Sau buổi Ra mắt tập thơ Giữa hai khoảng trống của Kiều Maily, Inrasara mời mươi anh em Cham ngồi lại 30 phút dành cho chương trình phụ: bàn sơ khởi về 5.000 Từ Việt – Cham thông dụng. Bản thảo đã được nhân bản 7 bản gửi về trước đó.
Tôi trình bày & anh em thảo luận: Continue reading
“Inrasara, Akhar thrah, và…” chưa kịp lên kì 3, thì bạn đọc “vinh” đã phản hồi. Bạn viết:
“Nhắc nữa vô tình Champaka cho Inrasara là chảnh chọe ta đây cao siêu, phiền lòng nhau. Nên tôi thấy Inrasara chưa sáng và tỉnh lắm trong vấn đề này.”
Rất cảm ơn bạn đọc đã cảnh giác. Dẫu sao, xin cho tôi nói lại vài điều.
Do dư hưởng từ bạn đọc, nên tôi phải giải thích; cho dù nội dung “nhắc nữa” này đã xảy ra vài lần rồi. Ẹ là thế, bạn à. Tôi là kẻ sáng tạo, luôn thích làm mới, vậy mà cứ phải nhai lại cái cũ.
Thứ hai, nhân đây tôi muốn kể với bạn đọc vài “phản hồi” của các bạn trẻ ở chiều nay liên quan đến Inrasara, và sự việc xảy ra non tháng trước, giữa anh Chế Linh và tôi. Continue reading
1. Về 5.000 Từ vựng Việt – Chăm
5.000 Từ vựng Việt – Chăm tạm thời đã xong. Phần nhập liệu đã kết thúc. Thay mặt Ban Biên tập, tôi xin gửi lời cảm ơn đến các bạn trẻ: Ya Trang, Như Ý, Kiều Dung, Đavy, Kiều Maily, Inrajakha – trong các thời điểm khác nhau – đã làm tốt phần việc của mình.
Lẽ ra bản thảo đã in ra từ đầu tháng 5-2013, để chuẩn bị cho Hội thảo bỏ túi. Continue reading