Tết năm ngoái, ngồi với nhóm thế hệ Cham mới, Jaka kể câu chuyện: Trong buổi “thuyết” ở Viện Goethe – Hà Nội, bị một thính giả hỏi vặn mang tính khiêu khích: Cham có văn hóa sao?, “diễn giả” liền bỏ ra ngoài… hút thuốc [đã kể].
Thấy, rồi mới tìm, ai nói thế? Tôi: Thấy, sống với, rồi mới tìm cách diễn đạt. Với Minh triết hay Triết lí Cham cũng cùng thể cách.
Cham có triết lí không? Khác đi, đâu là cốt tủy của Triết ‘Xakarai Cham’?
Continue readingChampa mất, người luân lạc, sách vở thất tán nhiều, tôi tìm triết lí Cham ở đâu?
“Chúng ta vỡ lòng mốc bụi dĩ vãng”, ai nói thế! Tôi vỡ lòng mốc bụi dĩ vãng Cham, và quan sát đời sống Cham hiện đại, để tìm…
1. Quan sát PHẢN ỨNG của con người Cham trước vấn đề đặt ra trong đời sống thực tiễn
1.1. Thuở bé, là các ông láng giềng quanh tôi.
Continue reading‘Mưtai kloh thre’, Cham nói: Chết hết nợ, còn sống là còn nợ.
Nợ ơn sinh thành: cha mẹ, nợ thời dưới chơn thầy, nợ chủ hộ: gánh vác sự nghiệp vợ con, và nợ cộng đồng. 4 khu vực này, tôi đã tư và hành thế nào?
1. Công ơn sinh thành
Tuổi thanh niên, tôi 1 lần duy nhất làm cha mẹ buồn – rất buồn, giật mình, tôi hứa với lòng không bao giờ nữa, để rồi từ đó luôn mang niềm vui cho song thân.
Continue reading[1] Cham có từ ‘xakarai’ “triết lí”. Quý ông Cham nói ‘pacoh/ pacôh xakarai’. ‘Pacôh xakarai’: bàn luận nhuyễn triết học, ‘pacoh xakarai’: đấu, tranh luận triết học. Chứng tỏ Cham có triết lí, hệ quả từ sự ra đời sớm của chữ viết Cham ở thế kỉ IV.
Nhưng rồi từ sau 1975, truyền thống ‘pacoh/ pacôh xakarai’ ấy không còn nữa. Trong đời thường và cả trong lễ lạt các loại.
Công trình Minh triết Cham [Nhà xuất bản Tri thức in lần 4 năm 2024], tôi xem minh triết như là những mảnh “trí khôn sáng dân gian” được cóp nhặt và trình bày đơn lẻ. Hôm nay, tôi kết nối chúng lại thành hệ thống, để làm nên Triết lí/ triết học Cham.
Continue reading[Đáp án cho câu hỏi ở Cà phê thứ Bảy 19-10-2024, tại Sài Gòn]
Tôi nói Chế độ gia đình Mẫu hệ có ba ưu việt, tôi đặt tên là 3K: Nữ không đĩ điếm, nam không mù chữ, cả hai không ăn xin. Là chuyện của thế hệ cha chú tôi thập niên 1970 trở về trước, chứ hiện nay tôi không đảm bảo.
Tại sao nam không mù chữ? Cham đồng hóa chữ ‘akhar’ với tri thức. Thiếu chữ, bạn không thể chiến đấu, thế nên dù sao đi nữa, bạn phải trang bị thứ vũ khí đặc thù này.
Continue reading[hay. Tại sao dùng chữ “có lòng”?]
Người bạn vong niên của tôi lương hưu cả chục triệu, nhà có mỗi hai ông bà sống ở quê mà mãi than ôi là trời biển. Tôi hỏi sao thế, bà chị kêu:
– Phải ăn uống thôi đâu cei Trạm nó, còn đám, lễ các thứ.
Mèng! Nghĩa là mang nợ từ đời nảo đời nao. Ai khiến! Tôi khác cơ, dám nghĩ, dám làm theo lối nghĩ của mình. 3 câu chuyện thực:
Continue reading[TU: Chọn lựa, lên đường, và thử thách]
Thiếu “tư duy phát triển” growth mindset, hay mang lối nghĩ “đóng”, bạn lúng túng không biết đàng nào mà tư, mà ngôn. Nếu cố nói, thì manh mún và hỏng hóc là cái chắc.
Thử nêu vài điển hình, từ Chân Quang đến Nhất Hạnh, Tuệ Sỹ, Thanh Từ, Minh Tuệ, qua Tapah Cham và tôi.
Continue readingĐạo sĩ Minh Tuệ không làm mà rất… làm.
Thích Chân Quang đang ở đỉnh, mới ngôn xuất “tào lao, ba trợn” thôi, đã bị vô chiêu cho lên bờ xuống ruộng không cách nào gượng dậy. CEO Nguyễn Phương Hằng đang “đỉnh cao”, chỉ vì nổi hứng đòi “quất Sư Minh Tuệ không trượt phát nào” cuối cùng rồi bị ngón vô chiêu cho KO.
Phật thuyết cao thủ tức phi cao thủ thị danh cao thủ, là vậy.
Continue reading[bài-2. Sau bố mẹ mất, làm sao anh chị em vẫn hòa thuận? – 5 nguyên tắc, tặng Kim Ni đọc vui]
Sống hơn nửa đời hư, tôi chứng kiến khối bất hòa, bất hòa đến tan cửa nát nhà giữa anh chị em trong gia đình. Do tâm ác có, ích kỉ hay tham lam có, thiếu hiểu biết cũng có luôn, và lắm khi chỉ từ vài xuất phát điểm rất vớ vẩn, mới tội.
Vậy đâu là nguyên nhân chính?
[1] Tài sản bố mẹ
Tôi hay nói đùa, bố mẹ có khi không tài sản gì, lại là hay.
Continue readingSáng 19-10-2024, Cà-phê thứ Bảy tại Quận-1, non 30 khách ngồi đầy thính phòng nhỏ, ấm cúng. Thuyết, như thể bạn bè gặp mặt trao đổi: Vui vẻ, khá tiếng cười, và nhiều câu hỏi. Sau đây là 10 câu hỏi chính, mang tính gợi mở.
[1] Tại sao “Văn hóa Cham nhìn từ Cham”? Trước đây văn hóa ấy được nhìn qua con mắt Pháp, Việt và… Nay có thêm ‘từ Cham” để, có nhiều góc nhìn. Từ đó các bên hiểu nhau hơn, để sống, yêu thương, làm việc và sáng tạo.
[2] Về tháp Cham, đã có quá nhiều công trình khoa học đáng tin xuất bản.
Continue reading