Hôm nay rảnh, nhân vụ Chân Quang, nói chuyện vĩ mô tí, tự giải trí… buồn.

Hôm qua, khi loạt báo chính thống chạy tin về bằng giả Vương Tấn Việt, “CTN” đỡ đòn cho thầy bằng câu rất tiêu biểu được trích dẫn: ‘Dù bằng là giả, nhưng tấm lòng của sư phụ dành cho chúng con là thật”.

Chakleng mang tiếng “chơk”, “sanh sự”. Do tánh CÔNG BẰNG mà ra, nó được bài đồng dao xác minh từ xưa. Tôi đặc chất Chakleng, ông Klơng Thân tôi cũng hệt, đụng chuyện lớn cộng đồng – các ông Cham luôn đẩy ông ra ứng chiến [đã kể]. Ông có 2thứ: thẳng thắn & độc tài, may – tôi đạp cứt ông mỗi 1: thẳng thắn. Và tôi mang vào tận thế giới văn chương.

Báo VnExpress: “Vấn đề là từ trước đến nay, ít ai đề cập đến nó một cách thẳng thắn, chân thành và mạnh mẽ như Inrasara”.

Luận án TS về tôi, viết: “Chúng tôi tự hỏi liệu bức tranh phê bình văn học đương đại VN sẽ như thế nào nếu thiếu đi tiếng nói thẳng thắn và mới mẻ của Inrasara?”

“Hãy yêu hãy yêu như ta chưa từng

đứa con đi xa bỏ hoang làng mạc

mang bụi đất quê hương về miền xứ khác

Và hãy yêu hơn con người chân chất

sống một đời ôm mang đất – phù du”

Đoản thơ trong trường ca “Quê hương” viết ở tuổi 20, in Tháp nắng-1996. Vậy đó, hiểu thì không thể ghét được!

Ngày sẽ hết, tôi sẽ không ở lại

Tôi sẽ đi dù chưa biết đi đâu

Tôi sẽ tiếc thương trần gian mãi mãi

Vì nơi đây tôi sống đủ vui sầu

Cây và cối, bầu trời và mặt đất…

Xin yêu mãi yêu và yêu nhau mãi

Trần gian ôi! cánh bướm cánh chuồn chuồn

Con kiến bé cùng hoa hoang cỏ dại

Con vi trùng, con sâu bọ cũng yêu luôn…

Không chỉ mỗi con, mà nhiều người hỏi cei câu hỏi lạ đời đó.

Trả lời rốt ráo câu hỏi này, không thể không nêu vài gương điển hình.

Bạn-1. Toán lý hóa giỏi vượt bậc, thứ hạng trong lớp thuộc tốp đầu, lạ – cả đời chưa bao giờ cầm lên một cuốn sách. Dẫu tánh tốt, lối tư duy đóng khiến bạn tự khung mình. Sau đó bạn làm kế toán HTX Nông nghiệp, khi HTX giải thể, bạn nhận phần ruộng làm như mọi người.

“Loạn chùa”, “xàm tăng” cùng vô số hạn từ tiêu cực tràn ngập không gian mạng như báo hiệu thời mạt pháp đang đến gần. Tín đồ tín mà không kính, khẩu phục còn tâm thì lạc tận đâu đâu.

Khi mất niềm tin tràn lan, ở thẳm sâu tâm thức mỗi chúng sinh như chờ đợi một cái gì khác, để rồi khi hiện tượng Đạo sĩ Minh Tuệ xuất hiện, tức thì trở thành một biểu tượng, cho một niềm tin thuần khiết hóa sinh.

Ở hậu bán thế kỉ trước, ta có Thầy Tuệ Sỹ, còn hôm nay…

Là câu hỏi Út dành cho tôi 4 năm trước. Câu hỏi khó miễn chê luôn. Thức thời, sống theo thời đại mình đang sống không hay hơn sao, hà cớ lại cứ phải bản sắc với truyền thống? Có 3 điểm đáng xem xét:

[1] Bảo tồn khác biệt và đa dạng về nhân chủng

Ở loạt bài “Cham có thông minh không?” tôi nêu ra 3 loại thông minh:

Tút hôm qua, tôi nhận được 2 ý kiến, giải đáp tuần tự như sau. Về thơ:

“… lịch sử chia phân hai định mệnh lạ kì/ kẻ xuôi Nam, người ngược Bắc/ cửa biên thùy gió Lào thổi rát/ thổi rát đau hai mảnh linh hồn”. Đâu là 2 định mệnh? – Mỵ Ê ngược Bắc, ba thế kỉ sau Huyền Trân xuôi Nam, làm nên “hai định mệnh lạ kì”.

[1] Vương phi Mỵ Ê:

Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, tập 29, số 3 (2013):

Les Kosem (1927-1976) là nhà thơ, dù cả đời ông chưa làm bài thơ nào, tôi coi ông là một nhà thơ lớn. Nhà thơ là kẻ sáng tạo giấc mơ cho dân tộc, ai nói thế!

Mơ, và hành động. Chứ không phải thứ mơ mộng mơ màng mây gió.

Tôi biết một Cham mơ cạnh tranh với Maradona, trong lúc cả đời không một lần ra sân thử trái bóng. Cũng có kẻ mơ thành một nhà nghiên cứu lớn nhất Cham. Có đứa còn mơ làm Inrasara-thơ thứ hai nữa! “Giấc mơ con đè nát cuộc đời con” (Chế Lan Viên).