Cham nói: ‘Bbang takiik liwiik bbang wơk’: “Ăn nhín để còn được ăn dài lâu”. Tưởng dân quê bỡn chơi, nhưng đó lại chân lí đỉnh mang tính minh triết. Thử vận dụng qua vài món bà con xem chơi.

[1] Nhịp tim con người trung bình 60-100 lần/ phút. Nhịp đập ấy liên quan mật thiết đến tuổi thọ. Vởi các Yogi, họ luyện cho số lượng nhịp tim thấp nhất có thể. Bởi họ hiểu, Bà Trời cho mỗi sinh linh chừng ấy nhịp, ta cứ tính số triệu lần nhịp tim đập đủ đoán biết tuổi thọ của mỗi người.

Kẻ học hơn thua nhau ở dùng khoảng thời gian trống của đời mình.

Trung học, sau các giờ ngồi lớp và gạo bài lo thi cử, bạn làm gì? Tôi: Học võ, học ‘Akhar thrah’, đọc sách, lang thang palei Cham sưu tầm văn học… Công chức [soạn Từ điển ở Đại học chẳng hạn], ngoài 8 tiếng đồng hồ, bạn thế nào? Tôi: Bán thổ cẩm, làm thơ, viết bộ Văn học Cham. Vân vân.

Âm nhạc Cham là dự án tôi đã tiến hành sưu tập xong ở năm 1998, tiếc nó bị dang dở do không tìm ra người chuyên môn cộng tác. Băng dĩa các thứ hỏng hóc rồi hao mòn dần. Mà giấc mơ về công trình âm nhạc dân tộc mãi ám tôi không dứt. Gặp nhạc sĩ kiêm nhà thơ Lê Hưng Tiến là cơ may.

Anh Hà Văn Thùy ở bài “Hoa Việt đồng văn đồng chúng” – một bức thư chung gửi qua email, có đoạn kết:

“Thoát Trung ư? Núi liền núi sông liền sông làm sao mà thoát? Làm sao mà thoát khi đồng văn đồng chủng? Thoát Á ư? Làm sao mà thoát Á khi đất Việt là trung tâm của châu lục, khi tổ tiên chúng ta sinh ra toàn bộ dân cư cùng văn hóa châu Á? Chỉ có cách duy nhất, bằng trái tim nhân ái, hóa giải mọi oán thù, trung thực sống với nhau trong tinh thần đồng bào như tâm nguyện của tổ tiên xưa!”

Tôi nhỏ bé, tôi yếu đuối, tôi chìm nghỉm giữa biển đời, tôi vô danh còn hơn hạt bụi ngoài nắng kia. Và tôi muốn mình hơn thế. Được có mặt, cho khắp xung quanh biết tôi đang có mặt. Rằng tôi cũng quan trọng như ai khác. Hơn ai khác.

Tôi là Việt kiều Mỹ. Tôi là công dân Nhật. Tôi là Muslim. Tôi là fan trung thành của Trump. Tôi là con nhà văn… Inrasara.

Chuyện [1]

Tối 30 Tết, ở quán Bánh Xèo thành phố Phan Rang, tôi với một gia đình nhỏ đang ngồi ăn thì một bạn Cham trung niên mang khẩu trang đến trước bàn, chào:

– Inrasara!

Tôi không nhận được đó là ai, gật chào lại. Bạn ấy quay đi. Dăm phút sau, xong –  tôi ngồi dậy đi qua bàn có nhóm Cham ngồi, đình ninh anh sang bên ấy, hỏi thăm. Đó là nhóm gia đình palei Ram.  

Chạy xe về được non cây số, bạn ngồi xe bảo: Anh ấy sang bàn kia mà anh lại qua bên bàn này. Trời biển! Tôi cứ tưởng ai quen đi ngang chào, ai ngờ, người từ bàn bên kia. Vậy mà mình không có lời đáp lại. Trên đường về tôi mãi áy náy.

Vivekananda:

“Hãy là đàn ông, hãy đứng thẳng dậy và đổ lỗi vào đầu mình”

Ra đời tại đất Chakleng là lỗi tôi

Mang trên trán nhãn mác Cham là lỗi tôi

Bệnh hoạn này, nghèo khốn này, thất bại tháp Chàm tua này của tôi là lỗi tại tôi

[mục: Giải trí cuối tuần]

– Từ lúc cho tác phẩm đầu tay ra đời, một phần tư thế kỉ qua đi, Inrasara đã làm được bộn việc. Kiểm lại, nhà thơ có thể tự đánh giá “sự nghiệp” của mình được rồi…

Tôi nhớ hơn mươi năm trước, ghé nhà tôi ở quận Tư, thi sĩ Đồng Chuông Tử hỏi:

– Sao cei Sara không làm tuyển tập? Tôi đùa:

– Muốn cei sớm cắt khẩu sao đây?

1. Bạn viết in được tác phẩm đầu tay, tôi làm cho buổi ra mắt sách hội tài tử giai nhân về dự xôm tụ; tôi: một, hai bạn thân qua nhà lai rai chuyện văn chương chữ nghĩa.

Bạn văn vào Hội Nhà văn, tỉnh tổ chức lễ đón rình rang, có dòng họ còn bày ra lệ “hôn thẻ” nữa; tôi: không ai hay ai biết.

Bạn thơ đoạt giải thưởng trung ương, Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh nhà mở tiệc tùng linh đình; tôi cả hai lần: vắng hoe.