tạp chí Tia Sáng, 8-7-2015
1. Xã hội nào bất kì, muốn tự thức để tiến bộ, cũng cần đến sự phản biện. Một phản biện đích thực: trực diện, mạnh mẽ, và đầy trí tuệ. Không phải lối phản biện “dân hỏi Bộ trưởng trả lời”, hay như ở Hội đồng Lý luận, Phê bình Văn học, Nghệ thuật Trung ương, các diễn giả lên giảng bài, sau đó đưa địa chỉ email: “ai có thắc mắc gì cứ gửi điện thư cho tôi”. Mà là trực diện.
Xã hội Việt Nam hôm nay nảy sinh nhiều vấn đề nóng cần đến sự phản biện. Đâu đó đã có những phản biện, tội – ở đó nhà văn, nhất là cánh nhà văn thuộc Hội Nhà văn Việt Nam ít dự cuộc hơn cả. Trong khi nhà văn là kẻ phản biện xã hội.
Không phải các “nhà” khác không phản biện xã hội, nhưng chính nhà văn là người phản biện xã hội toàn diện nhất, và nhất là – cần thiết cho sự khai mở tư duy sáng tạo của hắn nhất. Continue reading →

5. Một nền văn học không thể nào tự đầy đủ cho nó. Nó cần biết đến thế giới bên ngoài, giao lưu và tương tác. Trở ngại ngôn ngữ đòi hỏi đến dịch thuật. Thế kỉ XIX trở về trước, dịch thuật đóng vai trò quan trọng trong việc thay đổi một đất nước, một vùng lãnh thổ. Không tiếp cận nền văn hóa khác [trong đó có văn học] thì không thể có cái mới. Đất nước mãi ở lại với cũ kĩ và lạc hậu.
Cả ở thời hậu hiện đại, dù ngoại ngữ đã thành quen thuộc trong vài bộ phận công chúng của nhiều đất nước, nhưng đại đa số vẫn không khả năng đọc nguyên tác, cho dù tiếng Anh phần nào đó trở thành ngôn ngữ quốc tế, và đại bộ phận tác phẩm, các công trình khoa học giá trị được diễn đạt qua ngôn ngữ này, công việc dịch thuật vẫn rất cần thiết. Continue reading →

3. Tự do xuất bản và in ấn
Thế nhưng, tự do sáng tạo để làm gì, nếu nền văn học đó không nhận được sự tự do in ấn, xuất bản? Tác giả có thể tự do muốn viết gì viết, cả tự do post lên mạng, in photocopy tặng văn thi hữu, ôm bản thảo chạy ra nước ngoài, hoặc giả cứ chạy giấy phép in để bị thu hồi, hay thậm chí – chịu tù tội. Hoặc, tác phẩm xong cứ cất trong ngăn kéo, sau đó kẻ sáng tạo tiếp tục dấn tới, chờ đợi thế hệ độc giả tương lại mơ hồ nào đó đón nhận.
Hỏi kẻ sáng tạo hôm nay, ai còn đủ tự tin và kiên nhẫn chờ đợi sự công nhận ở tương lai mơ hồ đó? Và để làm gì, cái sự tự do chờ đợi đến kiếp sau kia? Continue reading →

01. Tự do sáng tạo
Ở đó người viết có toàn quyền sáng tạo. Hắn đi xuống tận cùng nỗi cô đơn của sáng tạo: tầng cô đơn thứ ba. Cô đơn trước, trong khi viết, cô đơn cả sau khi tác phẩm đã ra đời.
Bước vào bàn giấy, hắn không để bị tên tuổi lớn nào đó ngáng đường qua tâm thế nhún nhường đáng thương hại. Không có Nguyễn Du hay Tolstoi, không có Kafka, Char hay Dos ở đó. Trước và sau hắn là khoảng trắng mênh mông đầy bất trắc. Mình hắn cô độc đối diện với vấn đề cùng sự mù mờ của tác phẩm sắp hình thành. Continue reading →

Theo tôi, sợ thì có sợ, còn rụt cổ thì không.

1. Thời gian qua, trong sinh hoạt văn học, người sáng tác hay có động thái tác động đến nhà phê bình khiến cho nhà này không ít lần thay đổi ý kiến về tác phẩm mình. Đây là một trong những nguyên do làm cho nền phê bình Việt Nam khó vượt qua tình trạng èo uột. Có thể mãi thế không?

Lên tiếng về Dự án Nhà máy ĐHN Ninh Thuận, tôi bị vài người quen biết đang quan văn ở tỉnh nhà xa lánh. Hội nghị cuối năm, không ai ghé tôi bắt tay, là điều chưa từng xảy ra trước đó. Các anh sợ liên lụy, tôi biết, và không trách.

Bị ‘bỏ rơi’ thế, tôi có nên thay đổi quan điểm không? – Không. Continue reading →

bạn trách tôi mất giờ cho thơ tiếng Chăm

có bao lăm kẻ đọc? Rồi sẽ còn ai nhớ?

nhưng tôi muốn lãng phí cả đời mình cho nó

dù chỉ còn dăm ba người

                        dù chỉ còn một người

                                                hay ngay cả chẳng còn ai!

(Inrasara, Tháp nắng, 1996)

* 

Nhà văn sống nhờ, trong và qua ngôn ngữ dân tộc. Ngược lại, sinh mệnh ngôn ngữ dân tộc tùy thuộc nhiều vào sự ưu tư, chăm sóc của người sáng tác văn học. Toàn cầu hóa, nhiều sinh mệnh ấy đang bị đe dọa, ở đó một trong những nguyên do chính yếu xuất phát từ chính nhà văn – qua cuộc di cư ngôn ngữ của họ. Continue reading →

Trong ý hướng dân chủ hóa văn học trong thời đại toàn cầu hóa, ở đó thơ Việt đương đại được sử dụng làm chất liệu minh giải, tập tiểu luận Song thoại với cái mới bước đầu thử làm cuộc phá vỡ vách ngăn văn chương [bị cho là] ngoại vi với văn chương trung tâm, trên nhiều bình diện của vấn đề.

Văn học Đông Nam Á so với thế giới: “Văn chương Đông Nam Á trong tâm thế hậu thuộc địa”; thơ nữ so với nam: “Thơ nữ trong hành trình cắt đuôi hậu tố ‘nữ’”; thơ dân tộc thiểu số/ dân tộc đa số: “Thơ dân tộc thiểu số, từ một hướng nhìn động”; thơ tiếng Chăm/ Việt: “Sáng tác văn chương Chăm hôm nay”; văn chương địa phương/ văn chương các trung tâm văn hóa lớn: “Nhập cuộc và hi vọng”; văn chương ngoài lề/ chính thống: “Văn chương trẻ Sài Gòn ở đâu?” và “Khủng hoảng thơ trẻ Sài Gòn”; thơ phi truyền thống với thơ truyền thống: “Hậu hiện đại và thơ hậu hiện đại Việt” và văn chương mạng/ văn chương giấy: “Văn chương mạng”. Continue reading →

Tạp chí Sông Hương, số 6-2013

1. Ch. Fredriksson trả lời cuộc phỏng vấn, cho rằng: “Ý tưởng dường như có tính tiên quyết, xem người nghệ sĩ làm gì và làm như thế nào với tác phẩm của mình, để làm sao cho tác phẩm ấy có hiệu quả nhất khi đến với công chúng. Nhưng dường như ở Việt Nam các nghệ sĩ ít thích bàn về điều này, họ thường thích làm tác phẩm hơn là nói về các tác phẩm của mình. Họ cho rằng tự tác phẩm đã nói lên điều đó. Nhưng ở trường chúng tôi lại khác, khi một nghệ sĩ làm nghệ thuật thì điều đầu tiên họ phải được học về các vấn đề lí luận nghệ thuật. Sau đó họ bắt đầu viết các dự án nghệ thuật thành các bài viết, rồi mới đến công việc thực hiện các ý tưởng đó. Continue reading →

Trao đổi với Anh Chi và Đỗ Ngọc Yên về bài viết trên báo Nhân dân cuối tuần.

báo Nhân dân cuối tuần, 31-5-2013

1. Đọc mạch văn trong bài “Phê bình phê bình” không khó nhận ra chữ “hiện đại” được dùng chính là chủ nghĩa hiện đại: “Bài thơ [Nguyễn Quang Thiều] còn cư trú ở ngưỡng [tiền] hiện đại, chứ chưa thật sự hiện đại như Hoàng Hưng”. Còn bất cứ đương đại nào cũng có cái “hiện đại” của nó. Ở đây cũng cần phân biệt yếu tố với chủ nghĩa. Yếu tố lãng mạn, siêu thực, tượng trưng… đã xuất hiện trong thơ từ thời xửa xưa, cả trong Truyện Kiều, chứ không phải đợi đến Chế Lan Viên, Hữu Thỉnh…; còn chủ nghĩa thì hoàn toàn khác. Continue reading →