Ở tút “Giã từ vũ khí”, nhắc về 1@3 công việc chính của tôi, đoạn: “San định kinh sách Cham, đặt nền tảng cho cải cách toàn diện tôn giáo Ahiêr Awal, hôm nay và ngày mai”, xảy đến vài ý kiến cần giải minh.
[1] San định là gì?
Nghĩa trong Từ điển: “là sửa sang lại văn bản cổ bằng cách bỏ đi những chỗ cho là không hợp, xác định những chỗ còn có nghi ngờ và sắp xếp lại”.
Tam tạng tôn giáo Cham gồm: Kinh, Luận và Luật.
Continue readingNăm kia, bạn thơ trẻ không dưng mỉa tôi: “Ông chỉ giỏi làm thơ tiếng Việt, chứ tôi đã in 2 tập thơ tiếng Cham”. Tôi trả lời vui: Sara đã viết 2 trường ca và hàng trăm bài thơ tiếng mẹ, khi bạn còn chưa ra đời mà! Mới nhất, một bạn khá thiện chí, kêu: Chắc Sara quen làm thơ tiếng Việt, nên đã nhầm lẫn [về ngôn từ].
Tại sao có ngộ nhận đó? – Không đọc “hồ sơ” tôi đã đành, các bạn còn chưa hiểu triết lí sống của tôi với tư cách nhà thơ: Kẻ canh giữ ngôn ngữ dân tộc. Tôi canh giữ từ sớm, qua nhiều thể cách và phương tiện.
Continue readingHôm qua, vị sư Ấn Độ giáo quỳ lạy đạo sĩ Minh Tuệ, là điều chưa từng.
Triết học Bà-la-môn phân đẳng cấp xã hội làm 4: [1] Tu sĩ hay Bà-la-môn, [2] Vua chúa, quý tộc, chiến binh, [3] Thợ thủ công, thương nhân, nông dân, và [4] Đẳng cấp nô lệ, bộ phận người dưới đáy xã hội.
Lối phân chia đó còn ảnh hưởng đến Cham ngày nay. Pô Adhya Cả sư đẳng Bà-la-môn tuyệt không lạy ai! Dù đó là vị vua Champa đã được thần hóa, như Pô Klong Girai, Pô Rômê… vì ở thẳm sâu ông vẫn nghĩ mình đẳng “cao” hơn các vị ấy.
Continue readingQuan niệm xưa cũ, đã là nhà văn thì phải… nghèo: thanh bần, nghèo mà sang. Và chúng ta ưỡn ngực bởi nỗi đó. Sao không thể giàu và sang?
Hơn mươi năm trước, tôi có loạt 18 bài: “Cham vẫn có thể làm giàu”, để bày Cham làm giàu. Ở đó có kể chuyện tôi đã giàu lên từ thổ cẩm ra sao. Nay, kể chuyện tôi, từ VĂN CHƯƠNG CHỮ NGHĨA: Làm ra tiền, tiêu tiền và đã nghèo như thế nào.
Một bài học bổ ích cho nhà văn, và cho chung, chắc chắn thế!
Continue readingHôm 2 bạn sinh viên từ Sài Gòn ghé, trước giờ chia tay, bạn hỏi ra vẻ ái ngại, đại ý: Sara còn cứng cựa, sao lại sớm rời cuộc chơi thế? Tôi mới nói:
– Từ 65 tuổi, tôi đã bước qua giai đoạn khác và mới của một đạo sĩ Bà-la-môn, cắt rời nghĩa vụ “tam chúng”, thõng tay đi vào chợ, thong dong giữa miền cuộc đời.
Còn lại nếu gọi là bổn phận, đây là 3 việc chính của tôi:
Continue reading[về vài TỪ cốt tủy của Ariya Glơng Anak]
1. Không của cải, tiền bạc, không nhà cửa hay nơi trú thân, không tí ti quyền lực, vậy mà đạo sĩ Minh Tuệ đã tạo nên sức hút không thể cưỡng.
Tiếng Cham: ‘Thau’: biết, ‘Thau krưn’: nhận biết, ‘Xakrưn’: nhận thức.
Sokrates biết gì? – Biết mình không biết gì cả, là cái biết sâu thẳm nhất ở triết gia này. Minh Tuệ biết gì? – Biết lí vô thường, sự sự biến đổi không ngừng.
Cả hai biết và làm, “hết mình & tới cùng”. Thu hút là ở đó.
Continue reading“Hatai’: “gan, tâm điểm” là một trong những từ cốt tủy, và cực hay trong tiếng Cham, nhưng lạ – ít người dùng. Ngoài đứng biệt lập, ‘hatai’ còn kết hợp với từ khác để tạo nên từ ghép tràn ý nghĩa. Vừa được dùng làm hình vị chính, và cả hình vị phụ trong từ ghép. Thử kê:
Hình vị đầu:
[‘Habau di] hatai ging’: [Tro] giữa lò bếp
‘Hatai tian’: gan dạ, can đảm
Hình vị cuối, có:
Continue reading“Hatai’: “gan, tâm điểm” là một trong những từ cốt tủy, và cực hay trong tiếng Cham, nhưng lạ – ít người dùng. Ngoài đứng biệt lập, ‘hatai’ còn kết hợp với từ khác để tạo nên từ ghép tràn ý nghĩa. Vừa được dùng làm hình vị chính, và cả hình vị phụ trong từ ghép. Thử kê:
Hình vị đầu:
[‘Habau di] hatai ging’: [Tro] giữa lò bếp
‘Hatai tian’: gan dạ, can đảm
Hình vị cuối, có:
Continue reading[hay. Khổng Minh, Tư Mã Ý & Tào Tháo, và…]
Xưa nay người thiên hạ cứ nghĩ Lão siêu hơn Khổng. Không sai, chớ Bùi Giáng và Inrasara không nghĩ đơn giản thế. Hãy nghe bác Bùi nghịch Lão Đam:
“Con chim thì ta biết nó bay, con cá thì ta biết nỏ nhảy, cái chàng Lão Tử thì ta biết ảnh khệnh khạng lố bịch nhà ma. Còn khệnh khạng lố bịch nhà ma là gì thì ta không biết” [diễn ý trong Sa mạc trường ca?]
Continue readingRamưwan năm nay, Phước Nhơn đang tư thế tối Văn nghệ lớn, bỗng mưa to ập tới, và kéo dài: tạm nghỉ. Mưa bất thình lình, vài người đổ cho tại lễ hội chính [còn quen gọi là Tết Bà-ni], mà băng-crôn vắng bóng Akhar thrah!
Xuan Bao có viết về vụ này, thấy không ai nhúc nhích, mới nhắc khéo tôi cei viết mới “si-nhê”. Tôi ậm ừ, rồi cho qua đến tận hôm nay.
Continue reading