[hay: Nhớ Ngọc Trinh-01]

Ngọc Trinh bị bắt

Lưu Bình Nhưỡng vừa bị bắt

Trịnh Xuân Thanh. Trầm Bê. Cù Huy Hà Vũ. Trần Huỳnh Duy Thức. Chị Hằng. Điếu Cày cùng đôi dép tổ ong. Phan Quốc Việt. Trương Mỹ Lan. Đỗ Anh Dũng và Dương Chí Dũng. Nguyễn Thanh Long và Chu Ngọc Anh. Hồn Cụ Kình. Hồ Duy Hải vẫn chưa chết. Phạm Đoan Trang. Nguyễn Thị Thanh Nhàn. Giáo sư Tiến sĩ Nguyễn Quang Tuấn.

Ngọc Trinh Ngọc Trinh

Tháng 11-2023, trên chuyến xe từ Bắc Kạn về Hà Nội, tôi hỏi một giảng viên Đại học, đâu là tư tưởng cốt tủy của bạn, và bạn làm gì để triển khai và lan tỏa nó? Bạn nói chưa từng nghĩ về nó, lạ chứ!

– Trả lời anh sau nhé, còn anh thế nào? – tôi được hỏi ngược lại.

Ba ý niệm chính làm nên tư tưởng và hành động tôi, đó là: Tinh thần phi tâm hóa hậu hiện đại, Tư tưởng hóa giải và hòa giải của Pô Rômê, Thái độ nhập cuộc về hướng mở của tôi.

Là tít báo Tiền Phong Chủ nhật đặt cho bài phỏng vấn tôi, do nhà văn Lê Anh Hoài thực hiện, ngày 29-11-2009.

Trước đó dăm năm tôi đã một lần đề cập, rồi hôm qua, Hội thảo 100 năm Nhà thơ Nông Quốc Chấn, tôi lần nữa xin phép “lạc đề” nói qua(*). Tại sao? Tôi có mang tâm phân biệt không? Tôi biết nhiều nhà văn DTTS than phiền, rồi ngưng tại đó, không nửa lần lên tiếng, tội thế chứ.

Có gì ghê gớm đâu mà ngại?!

Phát biểu tại Hội thảo 100 năm Nhà thơ Nông Quốc Chấn

Bắc Kạn, 18-11-2023

Kính thưa…

Sống nghĩa là tạ ơn – ơn ngãi đầy tràn

nằm ngoài chân trời đếm đo được mất

tạ ơn làm cho ta lớn lên [Inrasara, Lễ Tẩy trần tháng Tư-2002]

Hôm nay chúng ta làm “lễ tạ ơn” nhà thơ Nông Quốc Chấn, cứ tạm dùng từ này. Ở Nông Quốc Chấn, ơn với cá nhân tôi và Cham, công với nền thơ ca dân tộc thiểu số.

1. Với tôi, không có nhà thơ Nông Quốc Chấn sẽ không có Inrasara, có chăng thì chậm hơn nhiều, chắc chắn thế. Tại sao?

SỨC KHỎE

Sáng ngồi “trà đạo” vỉa hè với hai bạn thơ già. Xung quanh ai cũng áo ấm, riêng tôi mỗi thun lót với sơ mi mỏng tang, mới biết trời Bắc vừa chuyển rét.

Hôm qua ghé thăm bạn văn, “nó” chuyển từ đại tràng qua gan, nghe thương anh và nhớ anh Đạm. Bạn văn thế hệ mình yếu quá, đâu là nguyên do? Không đủ sức khỏe bám bàn thì làm sao ra tiểu thuyết, phê bình.

Ngồi hơn tiếng chả thấy văn chương chữ nghĩa đâu, mỗi thứ mang ra than vãn: bệnh. Tin đồn đố có sai: Lúc còn sức ta ước đủ thứ, thân đổ bệnh thì chỉ còn mỗi món để ước, là sức khỏe!

Thời gian. Ngày, tháng và năm. Hôm qua, hôm nay và ngày mai. Con người vừa ý thức về sống, tức thì hắn bị thời gian ám ảnh, không dứt ra được. Nhất là thi sĩ, sinh linh đầy nhạy cảm trước biến dịch. Của thiên nhiên, sự vật và lòng người. Biến dịch cả nơi sâu thẳm của lòng mình.

Làm gì? 

Những “rượt đuổi khúc thời gian ngắn ngùi”, “ba thì thời gian thoắt hiện”, “màu thời gian quay gót”, ở đó cho dù thi sĩ “tìm ngọn cỏ thời gian”, “nung bỏng khúc thời gian”, hay làm ra vẻ như thể “mặc thời gian vàng lá”, và cho dẫu có nỗ lực tới đâu, hắn vẫn “không xoay chuyển nổi trình tự thời gian”, thời gian vẫn có đó. Lù lù, thoắt ẩn thoắt hiện.

Khước từ thời gian, hay chịu sự “khước từ của thời gian” thì cũng vậy.

[từ Tây qua Ta đến Cham & luật hấp dẫn]

Tôi hay đùa, cánh nhà văn ta tụm năm tụm bảy cà-phê hay lai rai hiếm khi việt vị khỏi 3 đường ranh: Phê phán chính quyền, thị phi về nhau [chủ yếu kẻ vắng mặt], và cuối cùng quay về món… tục.

CLB Văn chương của Hội Nhà văn ra mắt cuối 2013 – Vũ Quần Phương sắm vai chủ tịch, hoạt động chỉ nhích hơn câu lạc bộ thơ các loại đôi chút.

Ở phía Nam năm 2006-2007, Bàn tròn Văn chương tôi chủ trì sinh hoạt ngoài lề HNV ra vẻ chuyên nghiệp hơn [đi vào chủ đề cụ thể] vẫn chưa thoát khỏi tính “phong trào”.

Kiến thức là chuyện vô cùng dễ, mọi thứ có sẵn trong sách, chịu khó tìm đọc và tổng hợp là xong. Sáng tạo thì khác, bạn cần tò mò, tưởng tượng, liên tục đặt câu hỏi, và suy nghĩ nhiều về sự thể. Từ đời thường đến khoa học, nghệ thuật cũng không khác. Biết một là biết tất cả.

[1] Lấy vợ, bạn hình dung ngôi nhà tương lai, những đứa con và phương cách giáo dục, lề lối hành xử với vợ, ông bà nhạc và cả “con chó nhà vợ” [tục ngữ Cham]. Nếu đứa con hư, bạn xử lí ra sao? Nếu bà nhạc cằn nhằn, nếu cô vợ bỏ đi, nếu… bạn lường trước mọi chuyện có thể xảy đến.

[hay. Tôi khoái loại người nào nhất?]

Nhà lãnh đạo ư? Không. Kẻ cả đời chỉ biết mưu tính đè đầu cưỡi cổ thiên hạ. Ngày này qua tháng khác lo diễn, với cử tri, với đối thủ cùng đồng đảng, với vợ con, thủ thế và thủ thế – chán chết.

Các tỉ phú, nhà phát minh, học giả, nghệ sĩ cũng hệt: diễn.

Nhà văn chả khác là bao. Cày, cày và cày, mang cảm giác vĩ đại lên với độ dày của trang sách cùng bát ngát lời khen thu lượm.

Câu chuyện.

Có lần tôi nhỡ miệng ca tụng một thầy đồng nghiệp ở Ban Biên soạn, bạn gạt đi: nhảm! Tôi nghe lạ, nhưng cho qua. Hôm sau tôi hỏi, yut có bao giờ gặp ông ấy chưa?

– Cần gì!

– Yut chưa gặp, chưa nói chuyện, sao lại có thể biết người mà nhận xét?

– Trước đây ba mình kể…

Tôi kêu: chết rồi!

Năm ngoái, một bạn thơ trẻ Cham đọc đâu đó trên facebook Jaya, liền chụp lại, gửi tới và chat: “đây chính là ý của cei”, tôi kêu: chết rồi!