[hay. Inrahani là một nghệ sĩ siêu xịn]

Ông bà Cham nói: ‘Nit rup urang, liwang rup drei’: “Thương thân người khác, gầy rạc thân mình”.

Hôm qua 13-4 Tộc họ Hamu Bhok họp quyết sơ bộ về Lễ Nhập Kut. Chuyện Hani tạm ổn, sẽ quyết lại vào phiên họp đại trà vào tháng Giêng Cham lịch sắp tới.

Tôi có việc, muộn mất 20phút. Ở đó có vị nhắc tôi về tút: “Hani đã làm gì cho Cham” hôm trước:

– Cei Trạm nói trước không hay lắm, nhưng mình đọc rồi, cũng tốt thôi!

[hay. Các bạn xưa có còn yêu cô Trụ không?!]

Hani “đi”, mới đó mà đã 4 tháng 20 ngày. Mới đó mà nàng sắp “về” nằm Kut vĩnh viễn với ông bà. Nhưng không.

Nghe nói, Tộc họ Hamu Bhok đã “quyết ngày” Lễ Nhập Kut. Quyết này lại rơi đúng vào giờ thứ 25 của cô Trụ. Nghĩa là Hani phải ở lại trần gian thêm 10-15 năm nữa!

Biết tin, tôi hỏi:

Bài “Kết thúc một ‘triều đại’ chăng?” đăng website Inrasara 17-4-2020, là 1 câu hỏi mở. Bốn năm rưỡi của thời gian đi qua, tiếp nối câu hỏi mở khác: “Làm thế nào phục dựng ‘triều đại’?”. Làm thế nào, không phải như Hani và tôi đã, mà là khác. Tại sao? – Bởi không thể, mà vẫn… có thể.

[1] Không thể…

Như Hani. Từ một người nữ Cham nhà quê, đùng cái xuất hiện ngay trung tâm kinh tế lớn nhất Việt Nam: Thương xá TAX, làm 5 cuộc cải cách thổ cẩm Cham, đoạt 4 Huy chương vàng và huy hiệu Bàn Tay vàng, rồi đi khắp trời Đông trời Tây lan tỏa ngành nghề truyền thống dân tộc.

Hôm nay đúng một tuần Hani giã từ chúng ta qua ở miền đất tạm ‘tanưh paywa’. Đợi 2-3 năm nữa, nàng sẽ được hưởng Đám tang theo đúng nghi lễ Cham, ở đó lễ thiêu là nghi thức cuối cùng [sẽ thông báo sau].

Tút, như một lời tạm biệt “tặng vật” của tôi.

Giá 12 năm trước, Hani nghe lời tôi quy hồi cố hương, là tuyệt nhất. Nhà ở Chakleng có 4,5 sào đất trống, với chục tỉ trong tay, nàng tha hồ bay bổng giữa cộng đồng Cham, tôi tha hồ thực thi giai đoạn-3 đạo sĩ Bà-la-môn.

Jakha nói, điều đáng tiếc là nhà mình suy, kiệt nhanh quá.

Đúng, nhanh đến không kịp thở luôn. Lạ nữa, khi nhà không gặp bất kì sự cố lớn nào! Năm 2007, đang quản lí trăm công nhân dệt may, chưa kể hàng hóa cùng máy móc các loại, chỉ tính bất động sản thôi, nhà ta sở hữu vài trăm cây vàng ròng! Đích thị đại gia Cham, ở thời điểm ấy.

Vậy mà chỉ qua 18 năm, ta đã mất trắng. Hiện chỉ còn Nhà Trưng bày Văn hóa Cham INRA và Thang Tông Homestay của Jaka ở quê.

Tút “Hani-22. Những đứa con”, bởi tính riêng tư, xin không đăng ở đây. Tạm trích đoạn kết:

“80 ngày “nhớ quê nằm bỏ cơm”, ngoài các con và cháu con dì Trào, Jaya và Jakha gần gũi và chăm mẹ rất chu đáo, hiểu nỗi niềm của mẹ ở những ngày cuối cùng hơn ai cả!

Phim về mẹ, Jaya làm được; hồi ức, Jakha từng là cây bút đinh Spiderum sẽ làm được – chắc chắn.”

Hani có 5 đứa con, mỗi người mỗi vẻ, và đều có đóng góp riêng cho gia đình.

Tôi nói với 2 con riêng của Hani: Phải rớt hai kì Đại học (khi ấy vào Đại học rất khó), cei mới cho hai đứa chuyển sang hệ khác.

[1] Con gái đầu sinh tại Campuchia, nhờ thầy Jay ôm về Việt Nam.