Nhìn khuôn mặt đạo sĩ Minh Tuệ, tôi không thể không cười, cười suốt. Và không thể không nhớ đến phát ngôn nổi tiếng của chị Hằng: “Người gì đâu khôn không ra khôn, ngu không ra ngu”. Đây chắc chắn là nhận định bột phát, hay và đúng nhất về Minh Tuệ – một câu nói để đời.  

Nhớ đến Đạo đức kinh của Lão Tử, và tôi lại cười.

Lạ, chính cư ngụ giữa KHÔN-NGU đó mà đạo sĩ đã ứng xử qua ngôn từ giản đơn đầy MINH TRIẾT. Và chính ngu-khôn kia đã tạo nên sức thu hút kinh hoàng ở Minh Tuệ. Để làm thành một huyền thoại, một BIỂU TƯỢNG vô tiền [khoáng hậu].    

Minh Tuệ-2024: “Ăn lúa xong ta lại lên đường”

[Hay. Tội cho nhà văn Việt Nam!]

Đời người, Khổng Tử cho: 30 tuổi thì trụ vững, 40 tuổi mới hết ngờ. 25 thế kỉ sau, Carl Jung không khác: Cuộc sống chỉ thực sự bắt đầu từ tuổi 40. Khi “hết ngờ”, chúng ta mới “bắt đầu sống”, còn trước đó chỉ là bước chập chững, dọ dẫm tìm đường.

Nhà văn ta hơi khác, nóng vội xuất hiện sớm, nổi tiếng sớm và sớm… tắt.

Trước hết xin lỗi quý bạn, bởi lặp lại chủ đề đã cổ này. Chuyện đã giải thích vài lần rồi, vài sinh linh Cham không theo dõi tôi thường xuyên nên không biết, vào còm lạc đề. Riêng bạn Hop Bao:

Bạn thân mến!

1. Bạn nghe người ta nói: “Lúa càng chín càng cúi đầu”. Còn tục ngữ Việt: “Tốt thì khoe, xấu thì che”. Chớ ông bà Cham: “Trầm hương ở đâu cũng tỏa mùi hương”. Cả ba đều đúng!

Hỏi, nếu không ai đốt lên, làm sao trầm có thể tỏa mùi hương? Và ai kẻ trách nhiệm ĐỐT lên? – Bạn, tôi và Cham…

[Chuyện tôi & anh Đạm, chuyện Chakleng & điều ước cho tuổi trẻ Cham]

1. Năm 1994, từ Cư xá Nguyễn Chí Thanh, chúng tôi dời về Cư xá Thanh Đa.

Hani đi đi về về lo chạy hàng, tôi và 4 đứa ở lại chăm nhau. Mỗi sáng sau khi lo điểm tâm cho bọn nhóc, tôi đạp xe qua Đại học, có mặt trước 7g.

Trưa, nhiều bận tôi chạy vội qua nhà vợ thầy Tuyên ở Tân Phú, đi và về mất 34km, rồi quành qua Trung tâm làm việc. Tối, còn thức khuya lo cho xong bản thảo Văn học Dân gian Cham, mà thời buổi ấy hãy còn viết tay nữa mới ớn.

[Về kiểm duyệt, tự kiểm duyệt & tự do sáng tạo]

Trên Talawas, 10-2-2004, nhà văn Phạm Thị Hoài phát một câu về văn học Việt Nam chung nổi tiếng: “Hậu Đổi mới là thời hoàng kim của tự kiểm duyệt”. Ở Litviet, 3-12-2011, thi sĩ Nguyễn Quốc Chánh đưa ra nhận định về riêng nổi tiếng không kém: “Inrasara là một người hô khẩu hiệu lớn giọng nhất của cách tân mà không biết có bị quở mắng hay ăn đòn chưa hay chỉ toàn ẵm giải thưởng của ma cô?”

Đích thị! Tôi viết tự do, nhiều thể loại và “ẵm giải thưởng” các nơi, riêng mục “quở mắng hay ăn đòn” thì chưa.

Tôi chưa hề ý định viết báo, vậy mà đã đăng hơn 1.300 bài báo. Lạ là, tôi hiếm khi gửi, mà chỉ gửi đi khi được mời. Báo lớn hay nhỏ, trong hay ngoài nước, tôi vô ngại. Thế nên, không có vụ tự kiểm duyệt hay bị kêu cắt chỗ này nọ, nhất là khi nó đụng đến ý lớn.

[Làm sao sống hết mình mà vẫn thơ tận cùng?]

Đức Phật giác ngộ – thường trực, là điều chắc chắn. Chớ chúng sanh các loài trúng trúng trật trật, may mắn vài lần được ánh sáng ấy chiếu tới, đã là thiên tài.

Mỗi sáng thức dậy, bao bóng tối vây quanh, sẵn sàng vồ chụp lên tâm hồn yếu đuối ta. Làm sao ta có thể chống lại nó, để đón nhận nguồn sáng kia? Là nghệ sĩ, cái gì có thể nâng đỡ, để hắn có thể tiếp tục tồn tại và sáng tạo?

Hơn nửa đời hư, chờ mãi chả thấy thiên tài Cham đâu! Thiếu món thiết yếu nào chăng? Qua tìm học và quan sát, tôi mạo muội ghi ra đây vài mẹo, biết đâu gợi hứng được cho tuổi trẻ nào đó ứng dụng, để thành… thiên tài.

1. Ngủ: trước 10g, dậy trước mặt trời mọc [Cham mỉa: ‘đih tôk gon ia harei’]

2. Sáng: trà xanh, cà-phê đen 1 tiếng sau đó

[Bàn tròn Văn chương, Cà-phê thứ 7, Ra mắt sách…]

Nơi cõi Văn chương, dính chuyện thị phi ngoài lề, tôi cực “nhẹ roi” ‘njôl hawei’. Nhận vai Chủ tịch Hội đồng Thơ, Trần Mạnh Hảo, Đông La, Đỗ Hoàng mới nhá xèng, tôi đã chạy mất giày; chớ chuyên môn, tôi lì đòn phải biết. Cứ xem tôi ứng xử với Hậu hiện đại cũng đủ biết.

Từ chối con đường mòn – Đi vào cõi văn chương là phiêu lưu vào thế giới bất khả đoán với nhiều bất ngờ, thế mới vui.