[Phụ luc-2. Sáng tạo Giấc mơ]

Năm 2004, nhà nghiên cứu Cham ghé tôi ở quận 4, lúc chia tay, nói:

– Qua đó, tôi sẽ phê thẳng P-D sao lại cứ tấn công anh…

Tôi không nói gì. Hai năm sau nhà ấy về, lại ghé tôi:

– Anh xem lại thử, lẽ nào thầy ấy lại sai đến thế…

– Đừng tin thầy ấy, cũng chớ tin tôi, mà hãy tin văn bản – tôi nói, và tiếp: Thôi bàn về ảnh, nói chuyện chú nó nhé. Chú nó có nghĩ mình viết tiếng Cham có 1 trang rưỡi mà sai đến 40 lỗi không?

[Phụ luc-1. Sáng tạo Giấc mơ]

Đại khủng hoảng xảy tới, Glang Anak, như mọi mọi Cham khác, ông chạy đi, dừng lại, suy tư rồi cuối cùng, quay trở lại bờ – với sinh phận khốn cùng của những người ở lại, bị kẹt lại. Để làm gì, có mỗi ông biết. Không ai biết ông sống thế nào, đi về đâu, và đâu là ngôi nhà cùng con cháu. Không gì cả, vô danh! Ông đi, 116 câu thơ ở lại, như một di ngôn, một thông điệp.

Có ai đón nhận được thông điệp kia không, chẳng biết.

Biết là thừa, nhưng đã lỡ rồi, ta cứ sống tới, cho đời nó… khộ.

Bỏ tiền mua trái dưa hấu, đang ngon thì nhận ra nửa kia có vẻ không được lắm. Thôi thì đã tốn tiền, ăn cho hết dù cái bụng đã đầy. Từ tham, ta làm hại sức khỏe.

Tốn tiền mua vé vào sân, dù hai đội đá chán chết đi được, ta vẫn cứ ngồi lại cho hết trận. Ngồi thêm, tiền thì đã mất, còn mất thêm thời gian. Đó là chưa tính đến mất cái vô hình: năng lượng.

Vừa qua về Katê, ông anh họ Phú Văn Lưu kể người chú chung tù cho anh hay, xưa ông ngoại chúng tôi thầy cao đạo có dạy chữ cho 3 người, trong đó có cha tôi. Ông ngoại có 5 con trai, vậy mà ông truyền dạy chỉ có một. Cham dạy kiểu đó: thầy tìm chọn trò, chứ không phải ngược lại.

Ông cũng không cho ai biết mình là tác giả trường ca Ariya Rideh Apwei nữa! Cham vô danh, vô danh đến mẹ tôi cũng không biết cha là người có chữ trong bụng’ ‘hu akhar cek di rup’! Mãi sau 5 mặt con khi gặp bữa cúng, tìm thầy không có, cha tôi mới ngồi vào ‘thanai’ mâm lễ thay mặt ‘Gru urang’ tụng đọc.

Ngạc nhiên, hoài nghi, suy tư lại điều đã được suy tư, đặt câu hỏi và đẩy câu hỏi tới cùng, là việc làm và cái vui của triết gia. Tất cả không phục vụ cái gì cả, ngoài thỏa mãn TÌNH YÊU CÁI BIẾT. Tôi biết gì? Tôi là ai, tôi đến từ đâu rồi đi về đâu, tại sao sống, ý nghĩa và mục đích của sống là gì, vân vân.

Con người là sinh vật lí trí, nhưng lạ, chúng ta lại lười nhác suy tư. Suy tính [La pensée calculante: tư duy tính toán] để giải quyết vấn đề đời sống sao cho hiệu quả thì có, chứ suy tư chiều sâu mang tính triết học về sinh phận con người – không.

Hãy sống như bùng vỡ

một bùng vỡ không cần đến tiếng động ồn ào

(“Đoản thi dành cho con”-1982)

Tạm nhại tiêu đề cũ để nói chuyện mới. Nó như vầy, Chế Đôn học Phật nghe đồn đến tận thạc sĩ, vậy mà cứ đòi theo tôi làm môn đệ, phần mình hỏi, còn kêu bà con hỏi nữa. Mấy câu hỏi không làm khó tôi, mà khó bạn facebook. Thôi thì giải minh một lần, cho trót.

Ghi lại từ trải nghiệm cá nhân, rất THỰC, ở đây và lúc này, chứ không qua sách vở, dù tôi mang tiếng con mọt sách.

“Chính sự thật ‘nhạy cảm’ nhất, như vụ 7 sinh linh Cham An Nhơn bị giết oan – là sự thật đáng được kể ra nhất, cho các bên làm bài học”.

Tút sáng nay, bạn hỏi, tôi cần có giải đáp thỏa đáng.

[1] Hỏi: Sara cho rằng mình 40 năm [15-55 tuổi] khiếm tốn, hà cớ đột ngột thay đổi, để bị chê là khoe khoang? Có bí ẩn gì ở đây không?

– Đây là câu hỏi vui, và… độc. Bởi nó không sai một li. Tôi khiêm tốn là thật, cứ đọc lại “Bí mật của thất bại-04. Tôi khiêm tốn một cách đáng ghét như thế nào?” sẽ rõ. Mươi năm qua, tôi bị không ít người cho khoe khoang, cũng trúng luôn.