Đông hay Tây, xưa hay nay và cả muôn đời sau vẫn thế – cho đến khi nhân loại mất dấu trên trái đất này, luôn “có người đứng dậy vào bữa cơm chiều, bước ra khỏi nhà, để đi tìm ngôi giáo đường mà người ấy bỏ quên”.

Bài thơ của Rilke đọc từ lâu mãi ám ảnh, nay ghi theo kí ức [bạn nào nhớ nguyên văn, xin nhắn giúp, karun!] 

Từ Minh Tuệ, hành giả vô danh đất Việt đến Rilke thi hào lừng danh xứ Đức, cũng hệt.

[hay. Toàn cảnh đạo sĩ Minh Tuệ nhìn từ ánh sáng Minh triết Cham]

[1] Tại sao cần “dưới chơn thầy”?

Bài học từ Cham…

Tiếp nhận triết học Ấn Độ, Cham có 4 loại kinh. Kinh tụng do Gru Urang nắm giữ, Kinh lễ hiện dành cho việc cúng tế, Kinh rừng và Kinh tuệ.

Kinh rừng thuộc dạng bí tuyền, ở Cham hiện đại mỗi ông họ tôi Phok Dhar Cơk sở hữu và dùng. Do thiếu thầy hướng dẫn, ông thực hành sai đến tẩu hỏa nhập ma. Cuối đời ông lang thang “ăn xin” rồi mất.

Một vụ nổ lớn Bigbang trong bề sâu tâm thức, chắc chắn thế.

Ông thấy, và lên đường cô độc làm trận bộ hành bất tận, để cái hạnh từ thân pháp cùng ngôn từ mộc mạc ông tỏa ra luồng sáng bất khả tư nghì. Từ trung tâm vụ nổ ấy, ông đáp ứng với sự sự ngẫu nhiên xảy đến, không chút sai trật.

Người ta chửi, đánh, ca tụng hay sùng bái, ông vẫn thế. Còn vô danh hay đã nổi tiếng ngập trời, ông cứ vậy. Công an gợi mở ông có CCCD để tiện vé máy bay qua Ấn Độ, ông bảo xưa con từng ước bộ hành qua thăm xứ Phật. Hỏi cảm xúc ông khi gặp được cha mẹ sau nhiều năm, ông nói con coi cha mẹ mọi người như cha mẹ ông…

Nông dân làm ra hạt thóc, thợ may dệt nên tấm áo, nhà nghiên cứu cho ra công trình, nhà văn viết nên tác phẩm. Nhà khoa học, nhà chính trị, bác sĩ, kĩ sư, thợ sửa xe, cô thư kí… tất cả đều làm.

Người trầm tư, nhà tư tưởng, thi nhân không làm gì cả, lạ – chính họ BIỆN MINH CHO SỰ HIỆN HỮU CỦA CON NGƯỜI trên mặt đất này.

Sokrates có làm gì đâu! Nghèo, sở hữu vài vật dụng thiết yếu để sống, thêm ngoại hình xấu xí, chớ sức hút của ông là vô tận. Mặc bà vợ rầy rà, ngày qua ngày ông làm mỗi việc, chứng minh cho các công dân được cho là ưu tú nhất thành Athènes biết là họ biết rất ít hoặc không biết gì cả – mới chán!

Thấy chắc chắn sai, con có nên nói không?

Từ thế giới nhỏ bé Cham đến HTX chữ nghĩa Việt Nam, tôi luôn nhập cuộc với tư thế và tâm thế: hết mình & tới cùng, qua đó không tránh khỏi vụ va quẹt lớn nhỏ khác nhau.

Khi văn hóa Cham, hay khi bạn hoặc bằng hữu bị xuyên tạc, nên nói hay im lặng? Khi cái sai được bày ra mặt báo, lại xuất phát từ nhân vật nổi tiếng – những cái sai nguy cơ tác hại và kéo dài, có cần minh định không?

– Chấp gì mấy ngữ đó, vài bạn khuyên tôi như thế, lời lẽ đầy thiện ý.

[hay. Thế nào là đắc đạo Cham & đắc đạo Thơ?]

Dẫn phát ngôn của Chúa Jesus: “Hãy để kẻ chết chôn kẻ chết của họ… và đi theo ta”, tôi thêm, cá nhân tôi ‘đắc đạo’ đó ngay tuổi 15. Ông bạn Điêu Khắc Ngọc Anh kêu: chuyện “đắc đạo” của Sara nên để cho người khác nói. Một lời nhắc đầy thiện ý.

Dẫu sao ở đây cần minh định, tôi nói “đắc đạo ĐÓ”, nghĩa là mỗi thứ đó thôi. Như khi nói đắc đạo Cham hay đắc đạo Thơ, tôi chỉ nhấn về hai món ấy, chứ không phải “đắc đạo” chung chung như lâu nay ta hiểu.

Câu hỏi: Qua hành trình dài đi vào văn chương chữ nghĩa, đâu là điều khiến Inrasara ưng ý nhất?

Trả lời: Sáng lập Tagalau, chắc chắn thế! Tại sao? Nghiên cứu để trình làng các công trình Văn học Cham, tôi chỉ ngồi ở tầng 1; sáng tác cho ra mươi tác phẩm nổi tiếng, tôi mới lên tầng 2; còn sáng lập và đưa Tagalau vượt bao sóng gió cuộc người, tôi mới tự vượt lên tầng cao nhất. Ở đây, chẳng những tôi đảm bảo cho hai tầng kia tồn tại, mà còn tạo mảnh đất cho cỏ tài năng văn chương Cham mọc, đơm hoa kết trái. Không tuyệt sao!?

Katê năm ngoái, bà chị ở xa, sau buổi gặp mặt, biếu tôi tờ 100usd. Lưỡng lự vài giây, tôi nhận. Bởi dù cho không “nguyên do chánh đáng”, tôi không thể từ chối tấm lòng bà chị. Karun!

Nhận đã khó, cách cho còn khó hơn, biết tạ ơn dù giản đơn lại là chuyện khó nhất.

1. Năm 2016, tôi tặng 3.000 cuốn Thả diều Xứ nắng cho sinh viên phát hành đến các trường Tiểu học ở quê nhà, để các em có tiền xài đỡ. 2.000đ/ cuốn, rẻ như cho. Lẽ nào cho, có mua các cháu mới biết giá trị đồng tiền, từ đó cố gắng… đọc. Tôi cũng không trực tiếp cho nữa, mà biếu qua tay sinh viên.

[Hay. LÀM NHƯ LÀ TẠ ƠN]

Tôi làm và vui, làm mà như không làm, làm là chơi – nói như thể bắt chước Lão Tử ấy, nhưng không. Viết với ý đồ tạo dựng sự nghiệp [“Không công danh thà nát với cỏ cây” – Nguyễn Công Trứ], tôi chưa bao giờ nghĩ đến nỗi đó, mà khác, rất khác: Làm, như một tạ ơn.

Khi thấy tôi ra vài “công trình” cộm, làm nhiều việc mang lại hiệu quả cho cộng đồng, không ít người kêu dường ông Inrasara LÀM VIỆC không ngủ. Mẹ cha ơi, có thế đâu!