[hay. Thế nào là đắc đạo Cham & đắc đạo Thơ?]
Dẫn phát ngôn của Chúa Jesus: “Hãy để kẻ chết chôn kẻ chết của họ… và đi theo ta”, tôi thêm, cá nhân tôi ‘đắc đạo’ đó ngay tuổi 15. Ông bạn Điêu Khắc Ngọc Anh kêu: chuyện “đắc đạo” của Sara nên để cho người khác nói. Một lời nhắc đầy thiện ý.
Dẫu sao ở đây cần minh định, tôi nói “đắc đạo ĐÓ”, nghĩa là mỗi thứ đó thôi. Như khi nói đắc đạo Cham hay đắc đạo Thơ, tôi chỉ nhấn về hai món ấy, chứ không phải “đắc đạo” chung chung như lâu nay ta hiểu.
Đắc đạo nghĩa là thấy-biết và làm, hai sự thể diễn ra đồng thời, chứ không có trước sau – cái mà Vương Dương Minh cho là tri hành hợp nhất. “Tri và hành không thể tách rời, tri là chủ ý của hành, hành là công phu của tri; Tri là khởi đầu của hành, hành là hoàn thành của tri”.
“Đắc đạo đó”, tôi – đám tang, đám cưới, sinh nhật, vân vân thứ dù thân tới đâu, hứng mới đi, không thì thôi. Mà mấy vụ kia tôi hiếm khi hứng. Tôi tri và hành ngay từ tuổi 15, đến tận hôm nay.
Đắc đạo Cham, tôi coi mỗi Cham như là một sinh linh sống sót đầy thương cảm. Từ đó tôi ôm mang Cham trọn vẹn: tri và hành…
“… con là Cham ngay ban đầu vỡ ra tiếng khóc
[còn hơn thế: chín tháng mười ngày trước khi vỡ tiếng khóc]
khi con cắm rễ nơi đây
hay khi con lang bạt tận cùng trời
con cứ là Cham cả lúc cháy lên cùng ngọn lửa cuối đời”
(Lễ Tẩy trần tháng Tư-2002)
“Hãy yêu hãy yêu như ta chưa từng
đứa con đi xa bỏ hoang làng mạc
mang bụi đất quê hương về miền xứ khác
Và hãy yêu hơn con người chân chất
sống một đời ôm mang đất – phù du”
(Trường ca “Quê hương”-1982, Tháp nắng, 1996)
Đắc đạo Cham, bạn yêu, biết và làm. Từ tâm linh [Kinh sách] qua tâm hồn [văn chương] cho đến nhập cuộc giải quyết các vấn đề đời thường Cham.
Đắc đạo Thơ, tôi đọc thơ, học làm thơ, nghiên cứu các loài thơ và các trào lưu thơ, giới thiệu và phê bình thơ, đấu tranh chống lại bộn thái độ hủ hóa thơ, lên diễn đàn hóa giải & hòa giải ba loài thơ… từ năm đầu Trung học cho đến “tắt ngọn lửa cuối cùng”.
Bạn hô biết mà bạn chưa làm, là bạn chưa biết – một biết tới nơi tới chốn.
Biết và làm, tri hành hợp nhất, chính là ĐẠO.