[từ Tây sang Đông đến Cham]

Tây.

Vị giáo sư nọ lên đò sang làng bên thăm bạn. Chuyến đò có mỗi ông với chú lái đò. Để giải khuây, và để thể hiện nỗi bác học “gì cũng biết” của mình, ông rủ chú lái đò chơi trò đố, tỉ lệ cược 100 ăn 15. Đồng ý, vị giáo sư nhường cho chú lái đò trước. Ừ thì đố:

– Mình đang đi trên mặt nước, theo ngài làm cách nào ném một tảng đá hai tạ xuống sông mà nó vẫn nổi?

Vị giáo sư nghĩ hồi lâu không ra, đành chịu.

[hay: Tôi học, hỏi, đánh cắp các mánh vặt]

Nhác thấy cái tít này, chắc chắn hai bạn học cũ của tôi Hoa Fatimah, Thập Liên Trường kêu “ông Inrasara lại khoe khoang”, và bỏ đi ngay thôi. May, đại đa số sinh linh Cham ở lại tò mò xem Sara sắp diễn trò gì.

Tôi vài lần viết đâu đó, ai [kể cả thi sĩ NHHM] không đọc FB Sara thiệt thòi rán chịu. Và đây…

Làm thế nào tôi giỏi đến thế? – Đơn giản lắm, bởi tôi biết QUAN SÁT, chịu khó HỌC, chịu khó HỎI. Từ người nổi tiếng đến kẻ vô danh, học ở điều tưởng vụn vặt nhất. Học, và ứng dụng triệt để.

[hay: Văn hóa kí khống, và…]

“Đoạn trường ai có qua cầu mới hay” – Kiều.

Tôi tin cái cầu này không ai cầm tiền công mà chưa từng qua: KÍ KHỐNG.

1. Từ chuyện tiền công

Hội thảo, hội nghị hay làm chung dự án nào đó, người của ban tổ chức mang danh sách lĩnh tiền đến chìa ra trước mặt ta: 1- Stt – 2. Họ và tên – 3. Địa chỉ – 4. Số tiền – 5. Kí nhận.

Ba ô trước ghi đủ đầy, hai ô sau bỏ trống, ta kí vào ô 5, nhận tiền, và chuyền tờ giấy cho người bên cạnh. Không biết con số bao nhiêu, ta cứ kí, kí để nhận bao thư.

[về danh vị hão, & nỗi bám ghế]

Hồi người Việt mới qua Mỹ, mấy tay ưa tổ chức hội đoàn này nọ, tự xưng chủ tịch, tổng thư kí. Không dừng ở đó, thế nào cũng nẩy ra vài nhóm có hậu tố “… quốc tế” đằng đuôi.

Chàm mình cũng hệt.

Không kể tổ chức IOC của Po Dharma, hay Hội của bà con Cham tại Hoa Kỳ với Ban chấp hành khác nhau qua mỗi nhiệm kì hoạt động thực chất, còn lại đều… hão.

Quan, học nói lời xin lỗi dân, ta chưa; vỡ lòng văn hóa từ chức, ta càng chưa;

Dân, học xếp hàng nhận gạo mùa đại dịch Covid-10, ta chưa; học nói lời cảm ơn, ta cũng chưa; học trả của rơi nhặt được, ta càng chưa…

vậy mà ta cứ đòi làm lãnh đạo toàn cầu.

Lãnh đạo, chả hiểu quả địa cầu này quoay thế nào nữa!

Câu chuyện.

3 câu chuyện.

Khoảng cuối thập niên 1990, phó Giám đốc Bảo tàng Dân tộc [lớn hơn tôi một giáp] từ Hà Nội phone hẹn gặp tôi ở Phan Rang bàn việc tìm mua nhạc cụ Cham trưng bày. Tôi ok, ông nói cảm ơn với giọng cực hưng phấn.

Từ Sài Gòn tôi lên xe đò về, ghé ngay khách sạn anh ở. Tôi cảm nhận cái nhiệt qua sắc mặt ông, xuống đến 60%. Tôi ngờ ngợ chắc ông “nghe bàn ra” gì đó ở đâu đó.

Nỗi sợ làm nên văn hóa nhân loại, ai nói thế? Sợ khiến người ta kiêng kị, nói tránh, nói ám chỉ, và sáng tạo cả đống tiếu lâm chính trị.

Cham kiêng kị nhiều thứ…

Cổng Kut mở ra hướng bắc, cổng tháp đa phần mở hướng mặt trời mọc; riêng cổng nhà phải là hướng nam, còn cửa nhà thì có thể mở cả ba hướng ngoại trừ hướng bắc;

[Thiền, thơ & đời – từ Tầu, Việt đến Cham]

Tôi có ông bạn ưa nổ, rằng triết lí Cham “ghê” lắm. Khi bị hỏi vặn ghê thế nào thì… kẹt đạn. Không thể chỉ ra được miếng nào cho người thiên hạ thấy, mà chỉ cần “cao siêu lắm”, “bất khả tư nghì” là xong phim.

Tôi gọi đó là triết gia giả mạo, và đạo sư… giả mạo.

Đức Phật chứng đạo, xuống núi dùng lời lẽ giản đơn nhất thuyết cho chúng sanh hiểu; sau đó luận sư Long Thọ triển khai để thế giới biết tư tưởng Phật cao siêu cỡ nào. Socrates cao đẳng, xài phương tiện thiện xảo khác, vẫn cực giản đơn, qua đó mở màn triết học Tây phương.

Mời bà con xem 3 màn kịch vui sau…

Chuyện kể, thánh Gandhi hồi ở Anh, một bận lên chuyến tàu lửa lơ ý sao ấy đánh rơi một chiếc giày khi tàu vừa chuyển bánh. Không thể nhảy xuống lượm, ông nhanh trí tháo ngay chiếc giày còn lại quăng xuống, nghĩ rằng nếu có ai nhặt được thì có cả đôi mà mang.

Người ta thông minh và nhân ái thế, mới thành thánh.