Không nên quên rằng trong lĩnh vực đặc thù như văn chương, ngôn ngữ đã không còn là ngôn ngữ tiêu dùng nữa, mà là ngôn ngữ của nghệ thuật. Xuất phát từ ngôn ngữ đời sống, nhưng nó đã được mã hóa. Và do vậy, nó mang đậm dấu ấn cá tính sáng tạo của người sử dụng, không loại trừ cả sự đánh đố, khiêu khích, gây hấn bằng ngôn ngữ. Continue reading →

Chế Lan Viên trông dáng tháp gầy mòn

Sara ngó ra tháp nắng

Thu Nguyệt thấy dấu chấm than

một tháp mà có bao kiểu ngộ (và ngộ nhận).

(“Tháp Chàm muôn mặt”, Lễ tẩy trần tháng Tư, 2002)

Mỗi tháng, mỗi mùa đợi em về chẳng được

Đành mong em về chỉ mỗi Katê sang

Katê nay em không về, làng ta trống hoác

Đồi tháp hết hoang rồi

Lòng anh sao cứ mãi trống hoang.

(“Tứ tuyệt buồn”, Hành hương em, 1999)

Người ta có thể tiếp cận triết học, lịch sử, văn học, giáo dục, nhân chủng học theo hướng khoa học hay theo hướng nhân văn. Triết học phân tích (analytic philosophy) thiên về khoa học logic còn triết học lục địa (continental philosophy) mang tính nhân văn nhiều hơn. Ngôn ngữ của các triết gia thuộc trường phái triết học lục địa như Nietzsche, Foucault hay Rancière là thứ ngôn ngữ giàu chất thơ. Viết sử dựa trên các cứ liệu khách quan, thông qua các quy trình khách quan và hướng tới các chân lý khách quan chỉ là một trong những đường lối của sử học. Hayden White, một sử gia người Mỹ, đã trở nên tiếng tăm với quan niệm viết sử giống như viết văn. Theo ông tác phẩm sử học có thể phân chia thành các thể loại giống như các tác phẩm văn học nghệ thuật.

Phùng Hà Thanh, 2013

Người Champa đã đến đất này

đào mương trồng lúa, đốt rừng làm rẫy

yêu nhau, sinh con đẻ cái

làm thơ rồi ra đi

gởi Mĩ Sơn ở lại. Continue reading →

Khi niềm vui tan trong nỗi đau vỡ hoang ánh nắng

tôi mang hạt giống thu hoạch phương xa gieo cánh đồng làng

em nhân giống dân ca vào giai điệu mới

bờ cỏ vang vang ngôn ngữ được mùa.

(“Hạt mùa mới”, Lễ tẩy trần tháng Tư, 2002)

Các thời đại đôi khi còn vấp phải sai lầm hơn cả những cá nhân; mỗi thời đại đều đã bảo vệ nhiều ý kiến mà các thời đại sau chẳng những coi là sai lầm mà còn coi là ngớ ngẩn nữa; và hẳn là nhiều ý kiến hiện nay đang được thừa nhận rộng rãi sẽ bị các thời đại tương lai bác bỏ, cũng giống như nhiều ý kiến từng một thời được thừa nhận thì nay bị bác bỏ.

John Stuart Mill, Bàn về tự do, bản dịch 2005.

“[…] văn chương hậu hiện đại […] không phải là gu thẩm mỹ của tôi […]. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là tôi có quyền kỳ thị và chống lại các trào lưu văn học khác […]. Tôi nghĩ, mỗi dòng văn học đều có những đại diện xuất sắc, và chỉ có tác phẩm hay hoặc tác phẩm dở, chứ không có trào lưu văn học hay và trào lưu văn học dở. Còn thích dòng văn học nào thì lại tùy thuộc vào thị hiếu thẩm mỹ và hoàn cảnh cụ thể của từng người. Continue reading →

Anh cứ hẹn mùa sau hái tuyệt tác trần

ngày đi, ngày qua –  hơi thơ anh hiu hắt

những con chữ nắm đuôi nhau xếp hàng chịu phận đời bèo giạt

tàn cuộc phiêu bồng có kết được đám trang xanh?

(“Ngụ ngôn viết cho mình”, Hành hương em, 1999)

Phê bình tự phát thường có ba nhược điểm. Một là thường nói theo, nói leo. Người đã đọc sách nhận xét đã đành, người không đọc cũng nghe rồi nói theo, bàn tán, thực ra là nói mò. Hai là phê bình tự phát dễ biến thành ý kiến nhóm, có thói quen riêng, thiếu cái nhìn toàn bộ, dễ thiên lệch. Ba là dễ chạy theo thời thượng, đồng thời cũng nhanh chóng bị thay thế, thiếu bền vững, hôm nay vừa khen, ngày mai thấy nói khác, lại nói theo, số phận ngắn ngủi. Có một thời, sách xuất bản xong liền có cán bộ đi thu thập ý kiến bạn đọc các giới, kết quả thu được chỉ là các dư luận như thế, rất ít tính khoa học. Tất nhiên phê bình chuyên nghiệp cũng góp phần định hướng cho phê bình tự phát, giúp nó sâu sắc hơn.

Trần Đình Sử, Phê bình kiểm dịch, 7-2013