[hay. Tôi đã có… học trò. Từ bài này, tôi bỏ bớt lời đầu và cuối thư, cùng mấy câu đưa đẩy thường dùng]

Xưa, trò tìm thầy.

Truyện cổ Cham kể, anh nông dân đã lặn lội tìm thầy học đạo, quyết đến nỗi đã “bán vợ”, đủ thấy Cham thiện tri thức như thế nào. Nay thì khác: thầy tìm trò. Nhất là tri thức mang tính tâm truyền, như ở thế giới Thiền.

Từ tuổi ngũ thập: 2007, tôi bắt đầu đi tìm trò. Bằng…

Henri Miller hỏi thế!

Thời kì Đức Quốc xã chiếm đóng Hà Lan, Anne Frank cô gái Do Thái cùng gia đình lẩn trốn thì bị bắt năm 1944, sau đó Anne Frank bị chết vì bệnh sốt phát ban trong trại tập trung. Tại đây cô ghi lại chuyện xảy ra quanh mình, cùng cảm nhận và suy nghĩ riêng. Nhật ký Anne Frank là trích đoạn từ “nhật kí” ấy.

Anne Frank: “Ánh mặt trời này… bầu trời xanh lơ này… Dù bất cứ điều gì đã xảy ra, tôi vẫn tin rằng con người thực sự vẫn tốt”.

Bắt đầu bằng cảm hứng, tiếp tục bằng thói quen.

Hôm qua, ở buổi gặp mặt thầy Lưu Quang Sang cựu Hiệu trưởng Trường Trung học Pô-Klong với 17 anh chị cựu học sinh khóa 2, tôi thuộc thế hệ đàn em khóa 5 duy nhất có mặt – một công đôi chuyện [kể sau]. Thâm tình, vui vẻ như chưa bao giờ thâm tình hơn.

Buổi gặp ấy, có mục trích đọc 4 phần hồi kí của thầy, 2 trang về cựu học sinh, ở đó thầy có đề cập đến tôi – hơi nhiều. Khen, dĩ nhiên. Trước thầy, nhà sử học Dohamide trong cuốn Bangsa Champa, tìm về cội nguồn cách xa cũng có một trang về tôi, “đặc biệt nhứt” – chữ của ông.

Bạn thơ tôi phán như vôi quệt tường, rằng: Mấy em làm thơ khó mà tìm được một người đàng hoàng, như lạc đà chui qua lỗ kim ấy. Bạn thơ tôi chưa gặp chớ tôi, diện kiến cả chục nàng đàng hoàng. Đàng hoàng một cách đáng phiền, phiền cấp số cộng khi nàng ấy có tố chất thơ cao.

Tôi đã gặp một nàng như thế, đàng hoàng từ đời, sang việc cho đến thơ.

Hẹn nói chuyện một buổi, nàng kể và kể. Tôi vốn khoái nghe chuyện kể, lắng nghe, dù ở đó có thêm bớt chút đỉnh chẳng sao – hậu hiện đại mà. Mà ở nàng, tôi tin “hàng mã kí ức” ấy thật 98%. Thơ nàng thật đến nao lòng! Và, do rút ruột mình mà viết, thế nên thơ nàng cũng không thoát khỏi… đàng hoàng.

Trong khi bài “Lỗ thủng lịch sử” bị dị ứng? – Là câu hỏi mang tính mỹ học, cực kì cốt tủy về/ của thơ hôm nay. Đây là lần đầu tiên tôi bàn về bài thơ này.

Đứng ở phạm trù văn chương, bài thơ có sáng lên vài nhấp nháy, mới lạ; từ góc độ vệ sinh dịch tễ học, nó bị xem là dơ dáy, tục tĩu; ở khía cạnh đạo đức học, nó vô phép; còn nhìn theo hình sự học, LTLS đáng bị đưa ra tòa.

Và nhiều nữa, thế nên đây là bài thơ rất đáng kể, đáng bàn, đáng được đưa vào… văn học sử. Và tác giả cũng được ngồi trong đó, dĩ nhiên.

A.Robbe-Grillet: “Các tác giả trẻ hiện nay muốn người ta đọc họ, đó là ý muốn rất nguy hiểm”. Đấy là phát biểu của nhà tiền phong trong giai đoạn văn học phân ranh dứt khoát giữa bình dân và tinh hoa, bị hiểu cách lệch lạc.

Ý hướng tiền phong và thái độ bất cần công chúng khiến thi sĩ tự nhốt mình trong tháp ngà cô độc, qua đó thơ ca cũng tự đưa mình lên tháp ngà – và nằm chết ở đó. Tuy nhiên hôm nay đã khác rồi, trào lưu Hậu hiện đại (Postmodernism) kéo nhà thơ trở lại với đời thực, sống và viết như bao sinh linh khác trong thời đại toàn cầu.