Đạo sĩ thấy, rồi độc hành đi tìm; triết gia thấy, và hỏi – ráo riết. Cả hai: “hết mình & tới cùng”. Đức tin dẫn đạo sĩ đi, ngược lại, hoài nghi hối thúc triết gia đặt câu hỏi. Nhằm tìm đến ánh sáng, sự thật và ý nghĩa cuộc đời.

Đã qua rồi thời A-la-hán đi vào rừng ẩn tu, hay triết gia rút vào vỏ sò cô độc suy nghiệm về ý nghĩa cuộc đời. Một, buộc phải triết lí giữa đời thường; một còn lại: hành đạo xuyên qua chợ đời.

Bạn bị ném ra đó – thế giới, không ai hỏi bạn có đồng ý hay không, mà thuần do ý muốn tùy hứng hay hữu ý của cha mẹ. Cho đến khi bạn ý thức. 18 tuổi, có thể sớm hay muộn hơn tí, nhưng không quá 22 tuổi, khi bạn bước chân ra khỏi cổng Đại học. Khi ấy, chính bạn phải trách nhiệm cuộc đời bạn, mà không đổ lỗi cho ai bất kì.

Bạn “bị kết án tự do”, Sartre nói to thế. Tôi hơi khác: Ý thức, khi xem cuộc đời là một trò chơi, bạn tự do bày trò chơi để chơi trò chơi đó. Nếu không, bạn sẽ bị chơi – “làm con rối cho cuộc đời giật dây” (Chế Lan Viên).

Năm 2017, tôi có serie bài: “Khám phá lớn nhất của tôi là khám phá về tình yêu”, nay ghi kinh nghiệm riêng tây rất thiết yếu cho các bạn làm bài học.

“Học ăn, học nói, học gói, học mở” – ông bà Việt dạy thế. Học đủ thứ, tiếc, ta quên dạy nhau HỌC YÊU. Thế nên ta “hôn lén lút, tiểu công khai”, để rồi từ đời này sang đời khác ta mãi lọt tọt đi sau thiên hạ.

Ở Cham, bà Muk Thruh Palei có dạy, rất cụ thể – nhất là khi sống với nhau, chớ “trước đó” thì không. Trong khi TÌNH YÊU là nguồn năng lượng tinh yếu của sống và sáng tạo.

1. Hiện tượng đạo sĩ Minh Tuệ mới nhất, 3 câu hỏi:

[1] Minh Tuệ có vô ơn không? – [theo tinh thần Kinh Kim cang] Không vô ơn không không vô ơn.

Giải minh: Tục đế là vô ơn, chơn đế thì không.

[2] Không anh Báu, đoàn có đi đến Ấn Độ được không? – [dùng lại chính lời Minh Tuệ: “Có anh Báu thì tốt, không anh Báu cũng tốt”.

Giải thích: Đi là hành giới, có đến được hay không không là vấn đề, đến được thì tốt không đến được cũng tốt.

[3] Bạn yêu, bạn kính, bạn ngưỡng, nay bạn quay xe, bạn rủa… hà cớ? – Đơn giản, bạn yêu Minh Tuệ bằng trái tim cai ngục [của mình].

2. Truyện ngắn Khái Hưng (?): Anh nhà giàu nọ tậu được loài chim quý về, sắm lồng đẹp, thức ăn ngon, chăm vô cùng chu đáo. Cả hai tâm đầu ý hợp vô ngần. Thế rồi một buổi chiều, cậu chim vùng vằng đòi ra. Trời ngoài kia lạnh giá, nói sao cũng không đặng, anh nhà giàu đành thả cho nó bay đi, để hai hôm sau nhìn thấy xác chú chim quý nằm cứng đơ ở góc vườn.

Bản năng và bản thể của chim là tung cánh tự do ngoài bầu trời. Ta cần hiểu thế, và yêu nó như là thế, chứ không thể yêu theo tâm thế ích kỉ của ta. Nó cần bay đi, chấp nhận mọi rủi ro, chứ không chịu nhận năm trong vòng tay tình yêu an toàn và ấm cúng của bạn.

3. Bạn kính ngưỡng Minh Tuệ bởi đạo hạnh ông, bởi lối giữ giới “quyết liệt & tới cùng” của ông. Nay, cũng bởi nỗi ấy, bạn quay xe – là bạn yêu bạn, chứ không phải yêu ông như là ông. Hỏng ở đó!

Bạn Hòa Anh có quan sát thú vị. Nhà ở Ban Mê, quanh rào nào có hoa là của của người Êđê, còn tường thành là của gia đình Việt.

Cham không khác. Khuôn viên gia đình thầy Nguyễn Văn Tỷ và Imưm Đạo Văn Tý trồng nhiều hoa, tuyệt không thấy bình hoa cắm. Tại sao? Cham thưởng hoa ở ngoài trời, chứ không ngắm hoa bị nhốt trong lọ.

4. Hôm từ giã, trong khi bà mẹ nhìn đắm đuối đứa con, Minh Tuệ ngó sáng hướng khác. Được/ bị đảnh lễ, Minh Tuệ cũng làm thế – ảnh Jennie Uyên Chu đảnh lễ ông ở Thái Lan, là rất tiêu biểu.

Đảnh là đảnh Tam bảo, chứ không phải cá nhân Minh Tuệ. Chớ ngài Chân Quang: cực sướng!

Hôm nhận Giải thưởng Phan Châu Trinh, tôi: “Kính thưa quý vị, thưa các bạn”, sau đó bị Hani nhắc vở: “Ít ra anh cũng biết Kính thưa bà Nguyễn Thị Bình, nguyên Phó Chủ tịch…” trước, như mọi người chứ. “Anh quen rồi” – tôi đùa.

Ở đó, Nguyên Ngọc: “Chúng tôi cần nói lên lời cám ơn những người được giải. Chính anh chị và tác phẩm của anh chị làm nên giá trị của Giải thưởng này…”, đại khái thế.

Kết. Trở lại với hiện tượng Minh Tuệ, chính anh Báu mới cần nói lên lời tạ ơn…

[hay. Bí kíp giải quyết vấn đề nhanh & nhẹ]

Bàn về “không làm”, bà chị Dư Thị Hoàn còm vui. Đáp ứng còm vui ấy, tôi kể 9 chuyện vui vui hầu các bạn.

[1] Hồi trẻ đi đám, tôi cứ đứng khơi khơi ngó các anh, các chú làm. Đến chỗ mắc kẹt, tìm chả thấy ai, ông chú mới hô: Thằng Trạm làm được, thế là tôi sấn tới viết hàng Akhar thrah cho họ.

Đăng ảnh Hội Trại Tết Chakleng vừa qua, vài bạn ngạc nhiên kêu sao Inrasara có thể chơi với cánh thuộc tuổi con cháu mình nhỉ? Tôi nói, tôi chơi được với tất cả, bất kể tuổi tác, thành phần hay đẳng cấp. Ở đó chả ai mời, tôi đến, nhập cuộc – vui vẻ. Tôi vui, các bạn trẻ vui.

Thi ca cũng hệt, tôi yêu từ Cổ điển, Lãng mạn, từ thơ Câu lạc bộ, Hiện đại cho đến Hậu hiện đại miễn là thơ đó đáng… yêu, không tuyệt sao!

Tiệc tất niên, chuyện vãn với vài bạn thế hệ mới có đề cập đến, hiện nay cần chuyên môn hóa trong nghiên cứu văn hóa Cham. Không sai! Đâu đó thi sĩ Ly Doi cũng một lần giơ tay đồng thuận. Câu hỏi: Có phải đa ngành thì không thể chuyên sâu?

Không chấp vào y áo, không bám vào giới luật tôn giáo nào bất kì, tiết chế tối đa nhu cầu, hiểu biết [chánh kiến, chánh tư duy] và tự tại [chánh niệm, chánh định], với sự giản đơn nhất có thể, bạn thõng tay đi vào chợ đời.

Bạn vẫn lấy vợ lấy chồng, sinh con đẻ cái.

Không tham tiền…