[Về 7 nhân vật Cham mà tôi biết rõ]
Qua giai đoạn làm học trò, sinh linh Cham bước vào giai đoạn thứ hai với trách vụ nặng nề đầy thách thức: Vừa làm chủ hộ vừa sắm vai người của cộng đồng, ở đó gồm thâu cả phát minh, sáng tạo.
Hãy xem 7 nhân vật Cham này đã làm gì? Đã kể chi tiết, nay xin tóm:
[1] Ông Klơng Thân, ông họ nội tôi, giữ vị trí thấp nhất thời Đệ nhất Cộng hòa: Trưởng thôn, mà đã làm được bao nhiêu chuyện. Việc nhỏ như đường lộ vào thôn, rách nát thì mặc, mọi người cứ như không là việc của mình, riêng ông xắn tay áo vào gánh vác. Vụ to như “dâng sớ” lên trên, bà con Cham cứ ngó về phía ông mà chờ đợi.
[2] Quảng Đại Hồng, Hiệu trưởng của tôi thuở Tiểu học.
[3] Châu Văn Mỗ, cựu Thử trưởng Bộ Phát triển Sắc tộc. Trước khi ngồi vào ghế cao kia, ông đã dựng lên Hội Bảo trợ Chàm đặt nền móng cho trí thức Cham thế hệ đầu tiên xuất hiện. Hưu, ông còn thủ vai Hội trưởng Hội Bảo thọ làng, thay đổi vài hủ tục Cham nữa.
[4] Thuận Thị Trụ, từng “đi làm nước” thì miễn nói. Qui hồi cố hương, Hani lăn xả vào gầy dựng phong trào Mẫu giáo Huyện. Mở Cty Thổ cẩm, lan tỏa ngành nghề dân tộc ra thế giới rộng lớn, cạnh đó khi túi rủng rỉnh Hani làm thiện nguyện không tính toán.
[5] Ba ông thầy của tôi: Thành Phú Bá, Lưu Quang Sang, Nguyễn Văn Tỷ đều là cựu Hiệu trưởng Trường Pô-Klong. Gặp họ, chớ chờ đợi họ phê phán kẻ này người nọ, hay mời ăn uống tiệc tùng, mà – luôn luôn là vấn đề xã hội.
Cả ba tư & hành theo tinh thần này:
“Ông Inrasara là một nhà thơ và nhà văn nổi tiếng quốc tế, được biết đến rộng rãi. Thuyết tại Đại học Okinawa, khi được hỏi thế nào là một trí thức, ông trả lời: Nếu chuyên làm thơ, bạn chỉ là một nhà thơ, không là trí thức. Nếu chỉ biết nghiên cứu, bạn là chuyên gia, chứ không là trí thức. Trí thức là kẻ lên tiếng cho cộng đồng về vấn đề ngoài chuyên môn của mình, tiếng nói ấy được cộng đồng tín nhiệm và chờ đợi”.
Với kẻ tự cho mình là trí thức, đó là một định nghĩa làm chói tai. Tuyên bố của Inrasara là một sự khích lệ nóng bỏng đối với chúng tôi. Nó như là một thông điệp” (website Đại học Okinawa, 7-2019).
7 Cham trên, Quảng Đại Hồng chắc chắn là sinh linh “chuẩn” hơn cả. Không phải ông tài năng hay cống hiến lớn hơn, mà là “toàn diện” hơn. Bởi 3 nhiệm vụ của một đàn ông Cham ở giai đoạn này, ông khá chu toàn:
[1] Sắm vai chủ hộ xây dựng một gia đình hạnh phúc,
[2] Phụng sự cộng đồng: Vệ sinh và sinh linh dân làng, thường xuyên mở lớp bổ túc xóa mù cho con em không điều kiện học, và
[3] Hoan hỉ: Làm thơ cả tiếng Cham lẫn Việt, sáng tác ca khúc bình dân phục vụ người quê hương. Mọi người vui, ông vui.
P.S.
Cham còn các nhân vật khác nữa, do tôi không biết hay chưa hiểu rõ về họ, cứ tạm khoanh lại ở con số 7 tiêu biểu trên.