Dăm năm trước, thạc sĩ trẻ BMT than phiền rằng, về nghiên cứu văn hóa Cham, sau “thế hệ vàng” với Thành Phần, Phú Văn Hẳn, Văn Món… những người đi sau khá lúng túng trong chọn hướng đi. Ý bạn ấy rằng, các “đề tài” đã bị khái thác cạn kiệt.

Tôi nói: Có thế đâu! Vô số mảnh đất hoang chưa được khai phá, vô số khu rừng nguyên sinh chưa có dấu chân người… Vấn đề là các bạn có: Đủ thông minh để nhận ra, đủ dũng cảm bước vào, và đủ kiên trì đi đến tận cùng con đường chọn lựa.

Cá nhân Inrasara chẳng hạn.

Ngay lớp Đệ Tứ, qua câu nói vu vơ của thầy dạy văn Phạm Đăng Phụng: Tại sao các em không thử tìm hiểu văn chương của người Chàm các em; và khi tình cờ đọc câu hàm ý mỉa mai của Paul Mus: Văn học Cham chả có gì đáng cả, chỉ gói gọn trong 20 trang giấy là cùng, tôi đã “phát hiện” đề tài.

Để rồi sau 24 năm miệt mài, tôi cho ra đời bộ Văn học Cham Khái luận Văn tuyển!

Tiếp đến, mặc dù đã đọc đâu đó rằng Cham rất mạnh về biển, nhưng chỉ khi sự kiện Hoàng Sa – Trường Sa bùng nổ, tôi mới nhìn ra “đề tài” mới và lớn. Từ đó lần dò theo dấu vết nó, khai vỡ nhiều khía cạnh, để rồi mươi năm qua, Hải sử và Văn hóa biển Cham trở thành chủ đề thuyết trình chính của tôi về Cham.

Trước nữa, tôi đã kể rồi, năm 1998 tôi tập hợp mươi nghệ nhân nổi tiếng từ nhiều palei khác nhau về Chakleng, làm “Âm nhạc Cham”. Sau một tuần, gần như toàn bộ tư liệu đã ổn, chỉ cần tìm ra một nhà nghiên cứu âm nhạc dân tộc nữa là công cuộc tiến hành. Thế nhưng hỡi ôi, tôi đã gõ hết cửa, hoang vu. Cuối cùng công trình dang dở. và dang dở đến tận hiện tại.

Hỏi hôm nay, có ai có thể cầm lên một cuốn sách để nhận diện được khuôn mặt âm nhạc Cham, như về văn học Cham, không?

Sau “thế hệ vàng” [mà có phải vàng thật không?] ấy, thế hệ tiếp đến làm gì, và có ý định làm gì? Hay các bạn khẳng định mình, bằng quẩn quanh lối đi cũ đã mòn nhẵn, hoặc giả mãi cãi vã về Akhar thrah?

Các bạn đủ thông minh…, đủ dũng cảm…, và đủ kiên trì… không?