Tôi yêu tiếng nói, yêu âm vang của lời. Dù đó là lời thơ, ca dao, tiếng con trẻ, hay tiếng chửi nhau của mấy bà hàng xóm. Tuổi trẻ, nghe các bà chửi nhau, tôi không chạy đến xem, mà đứng lại – lắng nghe. Rất nhiều từ rơi ra từ đó, lạ lẫm mà hay ho đáo để.
Cũng chính qua tình yêu này, tôi lượm lặt bạt ngàn tục ngữ, thành ngữ – để làm nên Văn học Dân gian Cham. Chắc chắn sau Gru Adam và Ông Kadhar, quý bà nhà quê là nguồn cung cấp tài liệu đáng kể nhất cho tôi.
Xưa, tôi say sưa nghe các cụ Cham nói; nghe và lặt ra từ đó bao nhiêu là từ mới – các từ chưa xuất hiện trong bất cứ từ điển nào. Tôi ghi chúng vào tờ giấy nhỏ, về nhà chép lại trong cuốn sổ tay Từ vựng Cham. Tôi sở hữu được khá nhiều từ vựng Cham, bởi đó.
Ví dụ từ “kơy”. Chiim đam biak kơy: Con chim đậu rất nổi bật.
Ngut ngut. Mong akok ngut ngut: Ngóng trông vòi või.
“Wau” cũng là chữ hay dùng, nhưng cả 3 từ điển [cả Từ điển do “tôi” biên soạn cũng thiếu] – rất lạ. Ikan krwak wau: cá rô to; Ngak wau: làm gồ; Glōng wau: cao ngỏng….
Yêu tiếng, tôi “nói” tiếng Cham không độn tiếng Việt ngay từ ý thức về ngôn ngữ ở tuổi 15. Sau đó vào sống đất Sài Gòn xung quanh toàn Việt là Việt, tôi vẫn nói và cuốn cả gia đình nói tiếng Cham thuần.
Yêu tiếng, nên tôi rất dễ thuộc lòng. Từ bài thơ dài Động Hoa Vàng thể lục bát của Phạm Thiên Thư, cho chí trường ca Con Đường Của Những Vì Sao của Nguyễn Trọng Tạo viết theo thể tự do. Chỉ đọc qua 2-3 lần, tôi đã thuộc. Tôi còn thuộc nhiều đoạn văn dài của Phạm Công Thiện, của Henri Miller, Krishnamurti, vân vân…
Buồn cười hơn, ngay cả khẩu hiệu vớ vẩn nhất như “Tất cả cho sản xuất, tất cả vì xã hội chủ nghĩa, vì hạnh phúc của nhân dân” tôi vẫn nhiều lần đọc to rất ư là… diễn cảm! Đọc, và nghe âm vang buồn cười của chính giọng mình.
Tôi thuộc lòng ca dao, tục ngữ Cham lẫn Việt, thuộc lòng cả đống thơ Cham, từ Akayet Dewa Mưno cho đến Ariya Glang Anak, thuộc cả bài phù chú các loại, như bài phù chú Tẩy Uế Sâu Ruồi Trâu sau.
KADHA KAMRWAI KABAW
Di ong Camnwai [3 bbơng]
Kuw amơl di rwai kwai kaduk
Kuw amơl di pang đang tada
Kuw amơl di halak grwak trun
Hơc rwai tagiwơng jaw!
Hư tabiak di kathaum aih anưk adơm kuw, hư trait tabiak jiơng pang
Hơc rwai tagiwơng juk!
Hư tabiak di khak aih kabaw ni, hư trait tabiak jiơng halak
Kuw thuw abih Po nưbi hư nan Nưbi Hauwa dauk di tanưh mưbala
Kayuw o mưda tamuh, harơk o mưda cak, pađiak o mưda han, hajan o mưda mưdrưng
Hư tiap bwơl hư mai bbơng kabaw kuw
Biruw mưng kuw amơl di rilauw bblauw mưrai
Kuw amơl di arak cak mưrai
Kuw amơl di kalik cik sir
Di ong thamthit sunit Po Gru dahluw, sunit drei kuw hadei.
[Kacau habuw prai – thit pajơ!]