+ Trang đầu Ariya Xah Pakei của Cham – Campuchia.
Về “Inrasara và Akhar thrah”, tôi đã nhiều lần giải thích, và giải thích từ nhiều năm trước – 7-8 năm trước trên website Inrasara.com rồi. Có lẽ các bạn trẻ chưa đọc nên còn có thắc mắc. Nay xin nói lại lời cuối cho em.

1. Tạm chia cách viết Akhar thrah làm 3 giai đoạn:
– Năm 1906: cách viết của tu sĩ, nhà văn, người chép sách… từ năm 1971 trở về trước được E. Aymonier hệ thống lại và dùng trong Từ điển của mình. Ở đây có nhiều khác biệt, 1 chữ lắm lúc có đến 2-9 kiểu viết khác nhau. Từ điển này dùng tham khảo thì cực tốt, nhưng rất khó SỬ DỤNG. Đây là thực tế.
– Năm 1971: là năm Từ điển Moussay ra đời. Sau nhiều lần bàn bạc, trí thức Cham đi đến thống nhất CHUẨN lần1 lối viết Akhar thrah. Cách viết KHÁ nhất quán, được nhiều người Cham sử dụng.
– Năm 1985: (BBS thành lập 1978) sau nhiều lần hội thảo hẹp và rộng, BBS gồm hơn 40 lượt thành viên trí thức Cham đi đến nhất trí CHUẨN lần2. Hiện nay đại đa số học sinh được đào tạo qua trường lớp BBS dùng lối viết này.
[Lưu ý: ông Lâm Gia Tịnh là thành viên Ban biên tập Từ điển Moussay, sau này phụ trách Trưởng chuyên môn BBS, ông viết theo lối BBS. Ông là chủ biên sách Ngữ văn Chăm lớp 2]

2. Ngôn ngữ học là chuyên môn hẹp khó nắm bắt. Đi sâu vào, nó còn được phân làm nhiều bộ phận hẹp hơn nữa. Ngữ âm, từ vựng – ngữ nghĩa, từ nguyên… Cá nhân tôi CHỈ chuyên về từ vựng – ngữ nghĩa.

a. – Năm 1975 (18 tuổi), tôi soạn cuốn Tự học tiếng Cham để cùng vài bạn mở khóa dạy chữ Cham cho 70 bạn học tại Chakleng; sau đó tôi dùng giáo trình này để dạy vài khóa ở Phan Rang. Khi vào Sài Gòn học năm 1977, tôi không còn muốn dạy ai nữa.
– Năm 1977 (20 tuổi), tôi soạn Từ điển Việt – Cham, chủ yếu để phục vụ nhu cầu của nhóm bạn trẻ. Bởi anh chị em cho Từ điển Moussay vừa hiếm, vừa khó tra, tra từ Cham sang Việt càng khó. Cuốn này dang dở.
– Năm 1982 (25 tuổi), vào BBS, tôi viết cuốn Từ vựng học tiếng Cham. Hai cuốn Từ vựng học tiếng Cham và Tự học tiếng Cham đã 3 lần được diễn trình tại BBS và Chakleng. Đến năm 1984, cả hai bản thảo được gửi cho Nhà xuất bản Giáo dục tính in, nhưng may thay – họ làm mất bản thảo duy nhất, nên công việc không thành.
– Tự học tiếng Cham được soạn lại để dạy ở Đại học KHXH-NV TPHCM, sau đó được NXB Văn hóa Dân tộc in năm 2002.
+ Giai đoạn này, và sau đó trong các cuốn sách nghiên cứu, tôi theo lối viết Akhar thrah trong Từ điển Moussay.

b. Soạn Từ điển Việt – Chăm dùng trong nhà trường (2004), rồi 4.650 từ Việt – Chăm thông dụng (2014), tôi dùng theo lối viết Akhar thrah BBS. Riêng Akhar thrah trong Tagalau, tôi theo yêu cầu của tác giả: 2 cách viết, Moussay và BBS, tùy tác giả chọn.

3. Kết luận
4 năm làm việc ở BBS, nhưng tôi không tham gia vào chuẩn hóa Akhar thrah, vì đó không phải là chuyên môn tôi. Sau này rời BBS, được Bộ Giáo dục mời vào Ban thẩm định sách giáo khoa tiếng dân tộc, tôi cũng CHỈ phụ trách từ vựng – ngữ nghĩa và cách hành văn Cham, chứ không gì khác.
Như vậy, hành xử của tôi là rất nhất quán:
– Tôi nhấn vào TIẾNG chứ không phải CHỮ VIẾT. Dù chữ không phải không quan trọng, nhưng tôi lo Cham mất TIẾNG NÓI hơn. Chuyện chữ, hãy để người khác lo.
– Ngay từ 15 tuổi, tôi là người chủ trương THỰC HIỆN NÓI TIẾNG CHAM trong ngày thường. Đến hôm nay, tôi vẫn còn học NÓI tiếng mẹ đẻ không pha tạp tiếng Việt, hàng ngày.
– Viết Akhar thrah, tôi dùng THEO [Moussay hay BBS], cho nên tôi không dám nói ai đúng ai sai (vì không phải chuyên môn hẹp của tôi).

Karun & Thuk siam!