Vào cuối năm 2010, Jaya Bahasa đã làm kiểm kê 10 sự kiện văn hóa Chăm trong năm. Một tổng kết khiếm tốn – chỉ giới hạn sinh hoạt văn hóa – nhưng cần thiết đó, đã có vài tác động đáng kể. Bản thân tôi vào mỗi cuối năm, các báo, tạp chí cũng hay mời tổng kết các sự kiện văn học trong năm (năm nay cũng có bài, sắp in). Về sinh hoạt văn hóa – xã hội Chăm, tôi chưa có ý định làm thao tác đó. Ngại, là chính. Nay, qua gợi ý của vài người bạn, tôi thử ngoảnh lại xem, năm 2012, đâu là sự kiện nổi bật hơn cả, một sự kiện duy nhất ảnh hưởng đến xã hội Chăm? Một thôi, nhưng theo chiều hướng tích cực, và tác động mang tính toàn diện?

Người thích hội hè, có lẽ sẽ chọn Ngày Hội Văn hóa dân tộc Chăm tại Ninh Thuận tổ chức hoành tráng vào trung tuần tháng 10 vừa qua. Vì đó là ngày hội lớn nhất, huy động lực lượng quần chúng đông đảo nhất, được báo chí đưa thông tin nhiều nhất, và dĩ nhiên tiêu tốn kinh phí to nhất…

Người thích khoa bảng không ngại chọn việc Quảng Đại Cẩn chính thức nhận bằng Tiến sĩ tại University of Hawaii at Manoa, Hạ Uy Di, tiểu bang Hawaii, Hoa Kỳ, ngày 15-12-2012. Không đáng sao? Bởi đây là người Chăm đầu tiên, qua sự phấn đấu không mệt mỏi, đã lấy được bằng Tiến sĩ ngôn ngữ tại nước ngoài.

Bên cạnh đó, không ít người sẽ bầu cho việc PGs-Tiến sĩ  Po Dharma có bài phát biểu ngắn tại Liên Hiệp quốc. Dù cho đó chỉ là bộ phận rất nhỏ của tổ chức này, nhưng cũng rất đáng. Bởi dẫu sao, nhỏ hay nhí còn hơn không gì cả. (Biết thêm để tránh ảo tưởng. Tôi có bạn văn người Kinh đã bỏ ra hơn ngàn đôla chỉ để có được tấm thẻ một CLB UNESCO, trong khi với 300.000 đồng, tôi đã có được nó).

Không lạ, khi có người dứt khoát bỏ phiếu chọn cho 13 kì Tagalau. Bởi đây là đặc san duy nhất của dân tộc thiểu số ở Việt Nam. Trí thức Chăm với sự ủng hộ của bà con cho nó ra đời đã là khó, giữ để cho đặc san này sống suốt 12 năm thì ngàn lần khó hơn. Cộng đồng Chăm đã làm được. Điều đặc biệt năm nay là, BBT cũ sẽ chuyển giao Tagalau cho thế hệ mới nắm giữ và điều hành. Một dấu mốc không phải không đáng nhớ.

… Còn nhiều sự kiện khác nữa. Tùy thế đứng, góc nhìn, khả năng hay quan điểm mà bạn có thể chọn lựa và bình luận. Riêng tôi, sự kiện quan trọng nhất, ảnh hưởng đến xã hội Chăm rộng lớn, và nhất là tác động tích cực nhất đến cả cộng đồng dân tộc, chính là thái độ của người Chăm đối với Dự án Điện hạt nhân Ninh Thuận.

Không phải chính dự án. Bởi dự án này còn là sự kiện nổi bật của cả nước Việt Nam trong nhiều năm tới nữa. Mà là THÁI ĐỘ của người Chăm đối với Dự án. Thái độ ấy nói lên điều gì?

– Người Chăm ý thức cộng đồng, ưu tư đến thân phận cộng đồng nhiều hơn. (Hãy so sánh 2 con số: 64 chữ kí của người Chăm/ 74.000 dân số Chăm ở Ninh Thuận; trong khi người Kinh chỉ có 3 chữ kí/ gần 600.000 dân).

– Ý thức, và dám thể hiện thái độ của mình (chữ kí tên thật, hay nickname quen thuộc).

– Tất cả đều biểu đồng tình, dứt khoát và rõ ràng. Tuyệt đối không có thái độ lập lờ, ba phải hay đối kháng nhau, như ở nhiều vấn đề khác. Là điều hiếm thấy ở cộng đồng Chăm.

Đó là tín hiệu tích cực, rất đáng mừng.

Kì 6. Vấn đề Chăm hôm nay 06: Có nên đề cử nhân vật tiêu cực không?