Tôi viết như thế, hai năm trước. Không Akhar thrah thì Xakawi, nếu không thì ăn không ăn ngủ không yên, không thể chịu được! 25 năm trước, trích Văn Học Cham Khái Luận, 1994:
“Riêng Xakawi khiến Cham phân hóa, chia rẽ trầm trọng. “Xakawi bak nưgar (Xakawi khắp xứ) là vậy:
Rai ni anưk Bini anưk Cam/ Pôic karei harei mưlam ô lek thong gaup.
Đời nay cả Chăm lẫn Bà-ni/ Lịch tính sai, tháng ngày không hợp.
Dù tác giả của Ariya Harei Mưlam có lớn tiếng cảnh cáo rằng nếu ai dùng sai Xakawi thì sẽ bị tàn mạt cả dòng họ, Cham dùng nó càng sai lệch hơn. Khốn khổ xiết bao!
Ngày nay ta dễ lầm tưởng rằng ông bà ta đã làm trầm trọng hóa vấn đề. Bởi mỗi chi tiết vặt vãnh thế kia mà non mươi tác giả đề cập đến. Có vị còn sáng tác cả một tập thơ diễn cách tính lịch (Ariya Klan Thu, Ariya Harei Mưlam…) lưu lại cho thế hệ mai sau nữa. Ngớ ngẩn ư? Không! Vì chính chi tiết này đã nói lên đầy đủ thực trạng phân hóa trầm trọng của xã hội Cham suốt cả hai thế kỉ nay.”
Câu chuyện.
Bác Lâm Nài kể [thầy Tỷ cũng kể lại] thời trẻ ông nói ý định “angui Xakawi” với thầy mình là Bố Thuận, bị cụ nạt ngay: Có muốn glơh tampah không [tiếng chửi nặng nhất với đàn ông Cham] mà đi học Xakawi? Tại sao? – Bởi Xakawi thuộc giới Ao Kok (Áo Trắng), quần chúng dân gahêh không được quyền bén mảng tới. Thà không biết là hơn, biết thì phải cãi. Mà dù các vị ấy có kém hay sai tới đâu, quần chúng tín đồ cũng nghe theo họ, chứ ai đi nghe gahêh bao giờ.
Chuyện nữa.
Cuối thập niên 1970, học giả Thiên Sanh Cảnh, do bực các Pô tùy tiện “cho” ngày tháng, đã tuyên: Sẽ sớm thôi, việc cho (brei) ngày cúng tế là thuộc Chủ nhiệm HTX chứ không còn độc quyền Pô Adhya, Pô Gru nữa. Dự báo ấy bị phá sản ngay sau đó. Tín đồ Ahiêr Awal tin nghe các Pô của họ, chứ ai đi nghe học giả dù bác có bác văn tới đâu.
Thời Trung học, tôi đọc serie bài “Cách tính lịch Chàm” của Thiên Sanh Cảnh ở Nội san Panrang, cũng học đòi nói “But, Jip…” bị mẹ quở cho một tăng: Cấm mi làm thế, đó là việc của Pô Adhya, mi phải nói Thứ Tư, thứ Năm…
Từ đó tôi bỏ hẳn Xakawi. Ai làm xong thì mình dùng. Lịch thôi mà!
Hiện tôi biết có khoảng 20 vị soạn Xakawi. Cãi vã hăng dái với cạnh tranh ráo tiết chả thua kém bên Akhar thrah. Cũng tao giỏi hơn mầy, tôi khoa học hơn bác…
Tại đó, tôi thấy anh Liêm tỏ ra khôn ngoan hơn cả. Anh thuộc người thế hệ cũ sót lại, từng và đang tham mưu Xakawi cho vài Pô Adhya, nhưng tuyệt anh KHÔNG LÀM XAKAWI. Anh cho đó là việc của các Pô. Các Pô ấy “cho ngày”, đúng sai các Pô chịu trách nhiệm. Thế thôi, chấm hết.