3 điểm độc đáo & lạ nhất trong văn hóa Cham
[Quản bằng cách Bỏ – Yêu nên Chưởi – Tôn giáo bất cần Tín đồ]
1. Quản lí bằng cách bỏ lơ
Mồ mả tổ tiên ai mà chẳng quý. Đụng gì chớ đụng vụ này chỉ từ chết đến bị thương. Vậy mà bà con Cham giữ, quản bằng cách bỏ lơ. Cứ xem Cham Awal bỏ lơ Ghur Darāk Neh, Ghur Kađūk cũng đủ biết. Mỗi năm bà con kéo nhau đến Mưrôy một lần 1-2 tiếng đồng hồ rồi bỏ suốt. Không thành, không rào… Về nhà ngủ, yên tâm không ma nào dám đụng tới nó. Cuối cùng đã có kẻ thiên hạ đụng, và đụng nặng [xem Hồ sơ Ghur Darāk Neh).
Đến khi ấy, mới rào, dù đã sứt mẻ một mớ.
Tháp Chàm với Cham thì trên cả thiêng liêng, vậy mà Cham cứ quản bằng cách buông bỏ. Mỗi năm bà con lên tháp cúng tế 2-3 lần rồi đóng cửa mặc tình cho gió mưa với lòng tham của con người. Chim chóc đến rải phân lên thân tháp nẩy ra tùm lum cây lá. Mãi đến mùa Katê, mới nhờ vài chàng người Raglai leo lên dọn dẹp.
Không quản nên Nhà nước tình nguyện… quản! Mỗi phía hiểu chữ “quản” mỗi khác. Khi Cham hiểu ra, đòi quản, thì đã muộn. Anh Nhà nước làm sao mà nhả!
2. Yêu & chưởi
Thuở bé tôi với anh Đạm là bạn chơi ít khi rời nhau. Chúng tôi cứ “kau hư” (tau mầy) mà kêu. Mẹ la tôi [nguyên văn]:
– Tụi bây ra khỏi l. mẹ cùng ngày à? Banh lỗ tai ra mà nghe con nhà người ta xưng hô…
– Sao mẹ không dạy từ bé đi, – tôi cãi.
– Mi tự hiểu chứ…
Mẹ chưởi để tôi nhớ. Và tôi nhớ thật.
Cũng thời ấy, bà con Cham hễ đụng chuyện là réo tên Pô Rômê ra chưởi. Già trẻ lớn bé. Như thể câu chưởi đầu môi vậy. Tôi nghe riết thành quen. Lớn lên hiểu biết xíu, tôi thấy lạ, tưởng rằng do vị vua này ham Công nữ Ngọc Khoa làm cho nước mất, nên bị thế. Nhưng không.
Cham quá biết thời Pô Rômê là triều đại lớn cuối cùng của Champa. Ông xây đập Marên, ông sáng tạo chữ Akhar thrah, ông hóa giải Islam thành Awal và hòa giải với Ahiêr, ông công lớn và vĩ đại thế nào Cham biết [dù biết chưa đủ, chưa tới], nhưng chưởi cứ chưởi.
Chưởi để nhắc con cháu đừng quên… tên Pô Rômê.
Mươi năm qua, ông Po Dharma hay chưởi Inrasara. Ông là người có học hành, đi nhiều, ông quá biết cái tầm của Inrasara [dù biết chưa đủ, chưa tới]. Biết và chưởi. Biết nên chưởi. Trên website do ông tạo ra.
Rằng Inrasara là tay sai của chế độ Cộng sản Bắc Việt. Ông còn rất nhiệt tình kết nạp nhà văn nổi tiếng vào “Đội ngũ Bút chiến Hà Nội” để chưởi nữa. Không dăm ba tháng nào là khỏi chưởi.
Chưởi để người Cham nhớ cái tên… Inrasara.
Mẹ yêu thương thằng Klu: chưởi.
Cham kính mến Pô Rômê: chưởi.
Po Dharma nể trọng Inrasara: chưởi.
3. Tôn giáo Cham càng lạ nữa. Tôn giáo không cần tín đồ, bất cần ai khác vào đạo mình, chứ đừng nói truyền giáo.
Cham [Awal hay Ahiêr] xịn mà lấy đứa con dân tộc nào khác, hay lấy người đồng tộc khác đạo, khi chết đi phải chịu nằm lingiu Ghur (ngoài nghĩa trang) hay nằm Kut lihīn (nghĩa trang không lành). Phân biệt đối xử cho bõ ghét. Làm thế thì còn ai dám vào đạo mình chứ!
Mà có dừng ở đó đâu, mênh mông cái lạ khác xung quanh tôn giáo Ahiêr-Awal nữa…