Phản hồi của Tiến sĩ Quang Cẩn vào 2g chiều ngày 5-7-2015:
“Thực chất đây là một vụ vi phạm luật tục, không Cả Sư nào chấp nhận được. Cả Sư là người giử luật của Yang. Vi phạm (1) di dời không do Cả sư làm. (2) đặt đá nơi đất chưa có giấy phép giữa làng. Càng bậy bạ nữa là dựng chuyện nói xấu Cả Sư của mình. Đã vậy còn đòi Cả Sư xin lỗi bọn xấu vi phạm luật tục. Đùa giỡn với luật tục tai hoa đã và sẽ đến là một điều không tránh khỏi. Chính quyền không bắt nhốt những kẻ cầm đầu thì tai họa sẽ đến với cả người vô can trong làng. Kẻ cầm đầu là “người xúi các bà di dời đá” trong ngày 4/4/15 bất chấp lời can của Cả Sư Đổng Bạ và chính quyền xã. Là kẻ dựng chuyện nói xấu Cả Sư Hán Đô. Ahiêr và chính quyền, chúng ta đang bị kẻ xấu xỏ mũi. Bắt ngay người tung tin nói đã đưa tiền xăng cho Cả Sư, người này đang muốn làm Cả Sư tại Boh Dana. Nói xấu các Cả Sư vậy, ai còn mặt mũi đi làm đám tang cho làng Boh Dana?”

Lời lẽ TS Quang Cẩn nặng nề khiến các bạn trẻ phản ứng. Giận có, thất vọng có, mỉa mai có… đủ cả. Xin cho tôi minh giải thế này. KHÔNG bàn về “nghe nói”, cả những gì được viết hay còm trên FB, mà là văn bản chính thức.

Theo “Đơn Kiến nghị” do 207 bà con Chất Thường kí gửi lên cơ quan cấp trên vào ngày 26-5-2015:
– Trước sự kiện dời Kut về, Cả sư Đổng Bạ khuyên bà con nên “xin phép chính quyền địa phương”, sau khi gặp chính quyền, Cả sư cho đó chỉ là “Kut hoang”.
– Bà con lén lút dời Kut về, cầu cứu Cả sư vùng khác nhưng là đương Quyền Chủ tịch Hội đồng Cả sư Bà-la-môn Chăm Ninh Thuận là Hán Đô đến làm nghi thức: Cả sư Hán Đô khẳng định “đây chính là Linga Po Yang” hứa làm lễ; sau khi gặp chính quyền, Cả sư cho đó chỉ là “tảng đá hoang”
– Cả sư đã đề nghị chính quyền “xử lí nghiêm các đối tượng vi phạm” (theo như báo Ninh Thuận).

Phân tích
I. Về phía bà con
– Bà con [ở đây là 207 người đứng tên kí đơn] sai nặng ở chỗ, chưa có phép của chính quyền mà đã DỜI Kut. Sự nóng lòng kia đã để lại hậu quả thế nào ai cũng biết rồi. Đây là mấu chốt của vấn đề. Nếu làm như vấn đề Ghur Cham Bà-ni thì hay biết bao: chụp thật nhiều ảnh Kut bị xâm hại đưa lên FB, gửi đơn thư nhiều lần lên chính quyền các cấp, tác động lên báo chí… thì câu chuyện sẽ khác.
Bà con đã nóng lòng, và sai:
1. Bà con biết thế và đã nhân là mình “sai trái” (Đơn).
2. Riêng về nghi thức di dời, bà con không “vi phạm luật tục”.
Chuyện này tôi đã trao đổi rất kĩ với Cả sư Hán Bằng thuở sinh thời, ông nói xưa nay gặp trường hợp “bất khả kháng” người Cham đã nhiều lần “tự ý” làm như vậy. Đúng ngày lễ Kate, nếu khu vực tháp mất an ninh, Cả sư có thể dùng Baganrac cùng các tín đồ vào rừng sâu hành lễ, mà không cần phải lên tháp. Các trường hợp khác, nếu ở đó không “thầy”, bà con vẫn có thể “chịu đwa glac” (chịu tội) với thần linh mà thay mặt “thầy” hành lễ, làm lễ chuộc tội sau.
Vì sự cố “sai trái” này liên quan đến đức tin tôn giáo, cho nên trong bài “Vấn đề Đá Kut Boh Dana, Ý kiến của Inrasara”, tôi đề nghị “chính quyền không xử lí nghiêm” bà con.

II. Về phía Cả sư
Có 2 cái sai (theo Đơn):
– Cả hai Cả sư đã gọi đó là “Kut hoang” trong khi đó là Kut đang được thờ phụng.
– Cả sư [Hán Đô] không giữ lời hứa hành lễ.
Chú ý, bà con viết trong Đơn, chứ không phải “dựng chuyện nói xấu” – như TS Quang Cẩn cho là thế (các lời lẽ ngoài lề tôi không chú ý). Đơn này được gửi lên chính quyền tỉnh, tôi tin bà con không ai dám dựng chuyện. Nếu thế, bà con chịu tội lớn.
Riêng cá nhân tôi, vừa nghe kể sự vụ và nghe mô tả “hòn đá”, tôi cũng nghĩ nó thường thường như các hòn “Đá Đực” ở Chakleng thôi – được thờ, sau khi mảnh ruộng đưa vào hợp tác thì bị phế bỏ đi mà ít tai quan tâm – còn ở đây nó khác. Đồng dạng, nhưng Đá Kut Boh Dana vẫn còn được nhiều người phụng tự. Chính vì đang được thờ, nên khi dời ra ngoài, bà con mới mời Cả sư hành lễ.
Cả hai Cả sư đã gọi đó là “Kut hoang” phạm đến đức tin của bà con chính là tín đồ của các vị, thế nên trong bài trên tôi đề nghị “cần nhận sai lầm và có lời xin lỗi với bà con” là vậy.

III. Khác
Đá Kut ở trong hay ngoài palei không là vấn đề. Không bàn ở đây, chuyện ném đá người thi hành công vụ. Lời qua tiếng lại giữa hai bên cũng vậy.

Lời nhắn
TS Quang Cẩn cần nhận thông tin nhiều chiều, nhất là cần dựa trên văn bản chính thức, từ đó đưa ra nhận định sẽ chuẩn hơn. Không ít bạn trẻ còn tin bạn, do đó lời lẽ bạn dùng cần cẩn trọng hơn.
Các bạn trẻ cũng thật bình tĩnh khi tiếp nhân thông tin trái chiều và trái ý.
Tin thêm.
Từ quêm trước khi vào Sài Gòn tôi tin như vôi quệt tường và nói với mọi người là chính quyền sẽ giải tỏa. Chuyện xảy ra đúng vậy. Đến hôm nay, nguy cơ càng lúc càng cao hơn, chuyện xảy ra án mạng sẽ là 50/50, tôi dự đoán thế. Bà con nghe tôi đi, khi đồng tộc Cham đã đả thông và hòa giải nhau xong, chính quyền không thể can thiệp. Đề nghị giải pháp vừa qua rất được tán thành, tiếc rằng ở đây có 1 trục trặc nhỏ. Rất mong nội bộ bà con Boh Dana ngồi lại với nhau thống nhất ý kiến!

Thuk siam.
Hà Nội, 5g sáng 6-7-2015