Năm 1992, đang thủ tiệm tạp hóa ở quê ngon lành, ĐH mời tôi vào Sài Gòn soạn Từ điển. Tôi nhỏ tuổi nhất, chả bằng cấp chi lại đứng vai tổ trưởng.
Sau Tết 1994, Từ điển Cham – Việt đang diễn ra ngon trớn tại Trung tâm Nghiên cứu Việt Nam – Đông Nam Á thuộc ĐH Tổng hợp TPHCM thì giám đốc Trung tâm kêu ngưng. Đồn rằng trình độ tiếng Cham của tất tần tật Cham chỉ mới lớp Ba, làm gì soạn nổi Từ điển. Cứ dịch Dictionnaire Cam – Français của Aymonier ra tiếng Việt mà xài!
Chân lí kia phát ra, khối người nghe và phục lăn. Tôi thì không. Phone hỏi một bạn thì được yut cho hay yut suýt soát trình độ Tú tài, mà lại Tú tài lưu bang. Nói lưu bang bởi chả có trường nào cấp bằng. Thầy Nguyễn Văn Lịch – Giám đốc Trung tâm cả lo, không lo mới lạ. Bởi khắp phố gần quê xa, người người kẻ kẻ đều “chỉ trình độ lớp Ba” không ai chối, thì sao mà mần ăn. Nội bộ BBT Từ điển thì sáu người đến bảy ý. Tàn đời rồi!
– Dạ, chẳng có gì to chuyện đâu, thầy ạ. – Tôi nói.
TT cấp kì mở phiên họp. Với hai ông Kinh và bốn ông Cham túm tụm trong căn phòng nhỏ gắn máy lạnh. Ở đó, tôi đặt câu với cụm từ BỞI VÌ… CHO NÊN…:
– BỞI VÌ chưa nắm vững tiếng Cham CHO NÊN vài thành viên bị ý kiến bên ngoài lung lạc, – tôi nói.
Không khí đột ngột trầm xuống như sắp có giặc chòm. Sáu cặp mắt nhìn nhau mà chẳng nói [Tình đôi ta vời vợi/ Có nói cũng không cùng]. Sau rốt TS Thành Phần chùn giọng: – Ngôn ngữ không phải chuyên môn của tôi. Tôi chỉ là ‘xâu đầu mối’ thôi.
[Thế rồi một buổi chiều], sau mười lăm phút đồng hồ nghe tôi thuyết, phiên họp quyết: – Tiếp tục!
Vẫn chưa xong. Từ điển không thể ra lò nếu nó chưa qua nỗi giơ tay biểu quyết của “nhân dân tiến bộ Chàm”. Thế là non hai trăm trí thức cùng chức sắc Cham có mặt ở Hội nghị Góp ý Từ điển tại Phan Rang. Câu hỏi bay đến tới tấp vào buổi sáng khiến hội trường như vỡ tung. “Thằng Trạm kì này ngoẻo rồi”. – Tin hành lang sau buổi cơm trưa là vậy. Vài người ghét “thằng Trạm mát” mặt tươi rói như bắt được vàng. PGS Bùi Khánh Thế chủ biên cả lo, không lo mới lạ. Đánh giấc trưa ngon lành, tôi như kẻ từ đất nẻ chui lên, vẫn bổn cũ soạn lại: “Không vấn đề gì lớn đâu, các bác, quý thầy ạ”.
Mà không lớn thiệt. Chiều, mọi thắc mắc của bà con được tôi mở gút chỉ sau hơn tiếng đồng hồ thêm lẻ. Po Dharma ở đó với câu hỏi đinh đóng:
– Phú Trạm dựa vào tiêu chuẩn nào để xác minh chính tả tiếng Cham? Chỉ cần trả lời được câu này thôi, tôi sẽ thông qua…
– BỞI VÌ… tiến sĩ chưa đọc Tự Học Tiếng Cham của tôi… CHO NÊN mới có câu hỏi này, – tôi nói.
Tôi buộc dành thêm dăm phút mở gút… Rốt cùng, tháng sau, bộ Từ điển trẻ trung oe oe cất tiếng khóc chào đời. Hân hoan phơi phới.
Hãy học nhìn sự việc với đôi cánh của loài chim, – Ai đã nói thế?
(trích Hàng Mã Kí Ức, 2011)