[đối thoại với bạn viết trẻ]
Bạn trẻ mong gặp tôi trình bày ý hướng viết ấp ủ bấy lâu. Tiểu thuyết. Tuyệt! 7g tại cà-phê làng nghề Chakleng nhé.
– 8g đi Sara, … bận chăm con xíu.
Tôi muốn, trước tiên cho bạn trẻ biết “trí thức” Chakleng sinh hoạt thế nào, nói gì ở cà-phê. Vậy là lỡ mất một tiết mục. Tôi ừ. Bạn đến đúng giờ, hai tôi qua đầu cầu sông Lu nhìn toàn cảnh, rồi trung tâm palei với Trường tiểu học, Sân vận động, Nhà Trưng bày, rồi Kut Gađak, Hầm Mỹ cuối cùng là Làng nghề. Tôi nói:
– Một nhà văn chưa hiểu sâu làng mình chớ mong hiểu thế giới…
Non hai tiếng tại Sen ông anh họ Dương Tài Tin.
– Cháu hiểu Cham tới đâu? – tôi hỏi.
– Dạ chưa nhiều…
– Đâu là đề tài cháu nhấn vào?
Bạn nêu vài món, tôi nói:
– Mấy vụ ấy nếu bỏ qua, Cham không vì thế mà hao mất. Tôi dẫn Goethe, ba yếu tố tạo nên kiệt tác:
[1] Dân tộc đó có ĐIỀU LỚN LAO để nói với nhân loại không? [2] Có THIÊN TÀI để nói nó lên không? [3] Và thiên tài đó làm việc ở THỜI KÌ SUNG SỨC nhất không?
Câu hỏi dành cho bạn đây: Bạn thấy Cham có điều gì lớn lao để nói, bạn có là thiên tài, và bạn nói/ VIẾT như thế nào?
Im lặng, tôi hỏi tiếp:
– Bạn biết ba tác phẩm đầu tay của cei Sara thuộc ba thể loại khác nhau, cả ba đoạt giải thưởng danh giá không? – Im lặng.
– Tên tuổi lạ [Inrasara], ló ra từ không gian văn hóa hóa lạ [Cham], động cập chủ đề mới lạ [văn học Cham], với cách thể hiện khá lạ [Tháp nắng]. Riêng vụ tác giả dân tộc thiểu số vô danh in riêng một công trình song ngữ dày dặn: Trường ca Cham-1995, đã quá lạ rồi.
– Theo Sara, ‘Cham có điều gì lớn lao để nói với thế giới”?
– Này nhé, về Ý…
[1] Cham đã hóa giải và hòa giải hai tôn giáo không đội trời chung: Bà-la-môn và Islam, là tài sản vĩ đại nhất Cham hiến cho nhân loại. Làm được điều lớn lao đó, Champa đã phải trả giá đắt bằng chính sinh mệnh của mình.
TỨ lớn ấy gợi hứng cho cei dựng tiểu thuyết sử thi: Con đường vô tận.
[2] Tiếp, Dự án Điện hạt nhân Ninh Thuận đặt hai nhà máy ở hai đầu nơi non nửa cư dân Cham sinh sống. Cei có ngay tiểu thuyết Tcherfunith! – Là vấn đề không riêng Cham mà của cả thế giới. Nếu là bạn, bạn làm gì với ý đó?
[3] Hải sử & văn hóa biển là đóng góp lớn nhất của Cham vào lịch sử Việt Nam, đâu là TỨ cho tiểu thuyết lịch sử của bạn ở tương lai?
[4] Hơn chục vạn tù binh Champa ra Bắc, họ đã làm gì và hiện ở đâu? Sự thể có gợi cho bạn cái TỨ một tiểu thuyết tình sử, qua đó khả thể hóa giải và hòa giải mẫu thuẫn Cham Việt?
Mới sơ sơ kê 4, còn nhiều nữa. Không nói ra, Việt Nam và thế giới không hiểu Cham. Thiệt thòi cho Cham và cho nhân loại.
Bạn có là thiên tài nói/ VIẾT không? Và bao giờ?