Là kính tín Thần linh chứ không mê tín với hình thái các loại.
‘Pô Yang pakah yawa’: Thần linh phù hộ, là câu nói cửa miệng của Cham.
Bác nông dân palei Hamu Tanran tuổi bát thập lâu ngày gặp lại.
– ‘Khik ruup… khik ruup… Trạm nhưưk’: Giữ thân, giữ lấy thân, Trạm nhé… – bác nói, nắm chặt hai tay tôi.
Sau một tiếng hàn huyên, chia tay, ông lại nói:
– Quý lắm… quý lắm… Bà con Cham không giữ được cho Trạm đâu… Trạm cần giữ mình…
– Sara không giữ nổi… Chàm càng không… chỉ có Pô Yang… – tôi nói, nhìn vào mắt bác, cười.
Đúng vậy, chỉ có Pô Yang. Tôi tin Pô Yang, hành động theo tâm thành, và phó mặc tất cả cho Pô.
Tháng 6-2010, VCT1 quay cảnh Sara đang “khám phá” tháp Chàm trên tháp Pô Rômê, thì trời đổ mưa. Mưa gió mù trời, phủ cả vùng dăm cây số vuông.
– Hay mình lên mà chưa trình Ngài? – Anh chàng đạo diễn hỏi, ngờ ngợ.
– Không bạn à – tôi nói. Mình thật lòng với Pô thì chớ có lo Pô Yang hại. Phan Rang mưa là điềm lành. Hay ta quay cả nhân vật mưa luôn đi để tăng phần độc đáo cho phim…
Và rồi, cảnh ấy đã độc đáo thiệt!
Cham có lệ [hay nghi thức] rót vài giọt rượu đầu tiên xuống đất trước mỗi cuộc lễ, hay buổi lai rai ngày thường. Một hôm tôi hỏi Jaka, nhớ đến ai mỗi bận như thế. Jaka: không ai cả.
Và không chỉ Jaka. Tôi thì khác.
Từ 35 tuổi, vào Sài Gòn, tôi mới biết đến rượu bia, nghĩa là thích và biết thưởng thức. Mỗi lần thực hiện nghi thức đơn sơ đó, tôi nhớ đến quý thầy ở Ban Biên soạn đã đi xa, các sinh linh miệt mài mang cái chữ đến với thế hệ con cháu.
Tôi không hiểu tại sao mình chỉ nhớ mỗi nỗi ấy. Ngay giây phút ấy, tôi nhớ đến họ, thế thôi. Đó là hành vi tôn giáo.
Quỳ trước sự thể linh thiêng là một hành vi tôn giáo. Tôi hay quỳ…
Trước giàn lửa đám thiêu dì Mơi, tôi cầu cho linh hồn dì sớm siêu thoát. Trước Ghur Raneh, tôi tạ ơn Muk kei Ông bà tổ tiên dựng nên mảnh đất này.
Trước tháp Chàm, quỳ gối, chấp hai tay trước trán, tôi cho tâm mình rỗng không với vũ trụ vô cùng và thời gian vô tận. Cuối rốt, tôi cầu Pô Yang cho tôi luôn tỉnh thức trước mọi mọi.
Thế thôi, và không gì khác.
Tôi là con người tôn giáo. Tôn giáo, mà không mê tín. Không phản đối, nhưng tôi không cúng tế gì bất kì. Lễ vật Cham truyền thống vô cùng đơn giản: 1 lọ rượu trắng, 3 trứng gà, 5 ‘kapu hala’ (miếng trầu têm) cho mỗi lễ. Còn không, ta chỉ cần: Lưng buộc khăn, gối quỳ, hai bàn tay chấp lại – là đủ.
Có niềm tin, ta sống, làm việc và sáng tạo.