Nghiên cứu văn hóa Cham, dễ ơi là dễ. Phát kiến đề tài: dễ, sưu tầm và xử lí tư liệu: dễ, hoàn thành công trình: dễ nốt. Chịu nhìn ra xung quanh, đề tài tràn khắp. Vậy mà chả hiểu sao nhiều Cham không [thể] nhận ra và làm, cứ mặc cho các câu chuyện trôi nổi nguy cơ tiêu trầm một ngày không xa.
Từ 2015, thực sự tôi không còn hứng thú hay nhu cầu in sách nữa, dù đang trong tay non 40 bản thảo hoàn chỉnh. Sáng tác, phê bình lẫn nghiên cứu. Tôi muốn nhường phần đất lại cho các bạn thế hệ mới.
Để xem tình yêu các bạn sâu, đậm tới đâu.
“Bạn có yêu palei bạn không?” là loạt bài đăng Inrasara.com mươi năm trước, sau đó tôi đề nghị 7 bạn Cham viết về chính palei của mình, tôi cung cấp 50-70% tài liệu, vậy mà đến nay nó cứ muốn hát bài đôi ngã chia li.
Lẽ nào thua cuộc? Năm 2018 tôi viết “Một vòng palei Cham Pangdurangga” gửi đăng Tagalau-22 như một định hướng. Tagalau nghỉ, dự án đành ngưng trệ.
Từ tài liệu có sẵn, tôi có thể làm xong công trình Lịch sử palei Cham Pangdurangga trong vòng 2-3 tháng, nhưng không – tôi muốn bạn trẻ nhập cuộc chơi. Để biết “bạn có yêu palei bạn” thực sự không!
Phạm vi hẹp hơn, gia phả các dòng họ Cham chẳng hạn. Tôi thử hỏi vài chục anh chị Cham tuổi thất thập, hiếm ai biết năm sinh ông bà mình, kì thế chứ! Tôi không ý định viết gia phả, mà là lịch sử chuyển dịch của các dòng họ. Qua nhiêu khê và lênh đênh của những “họ”, tôi hiểu Cham. Hiểu, thì càng yêu hơn.
Bạn có yêu người thân bạn không? Sao không thử một lần “tìm về nguồn cội” ông bà?
Âm nhạc Cham, năm 1998 tôi bỏ nguyên tuần về quê làm tư liệu với đủ đầy nghệ nhân ba vùng Panrang Kraung Parik. Non mười năm tìm người cộng tác, cuối cùng chả ma nào tiếp sức! Tôi nói: Ai làm được nó, giá trị ngang cựa bộ Văn học Cham chớ chẳng chơi.
Nhỏ hơn, Damnưy Cham với khoảng 70% tài liệu sưu tập và xử lí thô xong, năm 2015 tôi muốn bạn thân Jaya Hamu Tanran làm, tôi bên cạnh hỗ trợ. Như món quà kỉ niệm. Chẳng những ‘yut’ từ chối mà còn tặng thêm tư liệu riêng của ‘yut’ cho tôi. Thương nhau là vậy!
Hải sử và văn hóa biển Cham, tôi là người “phát kiến” đề tài và đã có loạt bài gợi mở, hôm nay ai là sử gia Cham triển khai và hoàn thành nó?
Năm 2010, là Dấu vết Cham ở đất Bắc, tôi gợi mở cho Jaya, hay mới nhất: Phan Quang trí thức Việt nhiều hiểu biết và đầy nhiệt tâm – hỏi bạn có làm được?
Dịch sang chân trời khác, lẽ nào Cham mãi nhè các ca khúc Đàng Năng Quạ với Amư Nhân mà hát! Năm 2012, tôi dịch loạt ca khúc ngoại thời danh sang tiếng Cham cùng 7 ca khúc Giáng sinh, như một gợi ý và gợi hứng. Có bạn trẻ Cham nào tiếp tục chương trình, lập nhóm nhạc kiểu này, để làm nên một phong trào âm nhạc mới cho Cham? Tại sao không thử?
Vân vân và vân vân.
Bạn có thật YÊU – yêu sâu đậm, yêu điên mê Cham chưa? Hay bạn chỉ muốn qua Cham, thể hiện mình?