[Thông điệp Ariya Glang Anak]
1. Câu chuyện. Trên báo Văn nghệ năm 1997, một nhà thơ khá tiếng bảo thơ tôi: “phản động”, “sôi sục căm thù, ước mơ đảo ngược”, tôi đáp lại bằng bài thơ khác (tạp chí Văn, 1998) như một nhắc nhở:
Làm sao gọi em ngược về thế kỷ Huyền Trân?
làm sao chuyển dịch tôi sang ngữ ngôn huyền sử?
để em có thể tầm nguyên tâm hồn tôi
mà không phải đọc tôi qua sương mù dị bản
cho ngực trần tôi mãi là trang sách mở
để hai bàn tay lửa em vươn tới tự tin hơn…
Rồi thì khi người đồng tộc ở ngoài kia tố cáo tôi “tay sai Nhà nước Việt Nam”, “đồng lõa với thế lực công an”… Tôi “đính chính” một lần, đăng web mình rồi thôi. Rồi quên. Mãi mãi! Thoát khỏi mọi vướng mắc làm nặng chĩu thêm cuộc sống vốn quá chĩu nặng này.
Hay, khi tạp chí Hồn Việt, 2007, một tác giả viết:
“… như ông Inrasara, người luôn cổ vũ, tuyên truyền cho các dòng thơ phá phách “hậu hiện đại” này… thì là phi lịch sử và nhất là ẩn đằng sau những lời lẽ cổ vũ ấy là những hàm ý sâu xa hơn, thách thức hơn, kích động hơn không khó nhận thấy.”
Oan! Tôi viết phản biện, nhưng không đăng ở đâu cả, ngay ở website của mình, cũng không. Viết để giải thoát mình khỏi ý định trả thù ai đó. Hận thù nếu có, chỉ nên cởi bỏ chứ đừng buộc.
Tất cả chỉ vừa đủ cho một cái cười lớn. Cười thật to rồi quên. Dôm bloh dôm kadōk: Bao nhiêu đã xong là bấy nhiêu thì thôi, ông bà Cham dạy thế. Tôi tìm đến Ariya Glang Anak, tụng khúc cuối cùng:
Janük haniim thei ngak piơh tabang
Dađaup jhāk ra glang, mưta bbôh di mưta.
Lành xấu người đặt ra để dò lòng
Kín đáo xấu xa cho người ta nhìn, mắt thấy tận mắt.
2. Làm sao giải thoát khỏi tâm sân hận?
Bằng sự hiểu biết. .Với thông điệp Ariya Glang Anak
Cham hầu như không biết căm thù. Giận thì có, nhưng thù, hận, căm thù, hận thù – không, có lẽ. Lạ! Trong văn chương Cham không có một nửa dấu vết căm thù.
Tiếng Cham, “căm” là janük; “thù” là mưbai. Hai từ này hay đi chung với nhau thành cặp đôi mưbai janưk hay janük mưbai: thù hận, hận thù. Ở cấp độ khác, hanoh là “hờn”; nặng hơn xíu thành ginōng: “giận”.
Ariya Pô Parang được viết cách nay gần một thế kỉ rưỡi, chỉ toàn giận là giận. Pháp bắt đi làm việc, bị chửi bới đánh đập, cơ khổ mọi bề, họ chỉ giận. Cả Ariya Tôn Pho cũng vậy, tác phẩm thơ kí sự ghi chép cuộc chiến của Tôn Pho với quân Minh Mạng, tuyệt không có bóng dáng căm thù. Nhưng tại sao Ariya Glang Anak, tác phẩm được cho là nhân bản nhất suốt lịch sử văn học Cham, chữ janük, mưbai, janük mưbai lại có mặt dày đặc? Ariya Glang Anak, dài chỉ 116 câu ariya Cham nhưng đã đựng chứa và cưu mang cả biển khổ cuộc người.
Ariya Glang Anak:
Janük (hận; xấu ác, không lành) 6 lần xuất hiện ở các câu: 11, 37, 50, 57, 58, 65; mưbai (thù) 2 lần: câu 11 và câu 57. Ngoài ra, mưbai janük (thù hận) còn quàng vai đi kèm 3 bận: câu 46, 75, 115; hay janük haniim (thiện ác) đi cặp 2 lần ở câu 51, 115 nữa!
Ariya Glang Anak ra đời đầu thế kỉ XIX, khi Champa đã tan rã. Biến thiên cuộc thế và thay đổi của lòng người gây ra đại khủng hoảng, mang tính quyết định sự tồn vong [không phải đất nước nữa – đã mất rồi, mà] của sinh mệnh dân tộc. Hận thù có mặt khắp xung quanh, trong không gian, do người ngoài mang đến “tặng” ta, nó có mặt giữa anh em bà con bè bạn ta, và ngay nơi thẳm sâu lòng ta nữa. Kẻ thức giả cô đơn và cô độc giữa cuộc thế và lòng người. Ariya Glang Anak viết để cảnh giác, để cảnh báo. Viết như là trối trăng. Đó là thông điệp cuối cùng của thức giả lớn cuối cùng trong ngày tàn cuộc cuối cùng.
Nhưng bên cạnh mưbai, janük, janük mưbai tác giả Ariya Glang Anak không quên haniim (phúc, lành, thiện: 6 lần) hay haniim ayuh (phúc thọ) hay haniim phôl (thiện lành). Rất nhiều lần lặp lại. Không phải như một đối kháng nhị nguyên mà, như một mở lối thoát, một khai thông hướng đi. Trong không khí ngột ngạt của lịch sử, Ariya Glang Anak đã mở ra cho chúng ta, một sinh lộ khiêm tốn nhưng thiết thực, hé cho chúng ta thấy, trong đêm tối đen mò của thời cuộc, một tia sáng yếu ớt của niềm hi vọng.
Chớ đọc Ariya Glang Anak với con mắt soi mói cân đong đo đếm câu chữ. Đã có kẻ làm như thế và tuyên tất cả sai bét, riêng mỗi ta đúng. Ngay lối nói ngạo mạn này đã sai lạc tinh thần thông điệp Glang Anak rồi.
Nếu bạn khả năng giảng giải lang yah, tầm chương trích cú Glang Anak ở câu, đoạn nào bất kì mà tâm bạn chưa tận diệt ppalai tung tian mọi căm thù sâu kín, là bạn còn chưa hiểu Glang Anak. Khi tâm hồn bạn còn trì nặng nỗi oán trách nhỏ bé, suy nghĩ nhỏ bé, hay bạn còn nuôi ý định âm u triệt tiêu ai đó, không biết cảm thông và tha thứ, là bạn chưa hiểu tinh thần Glang Anak. Khi bạn chưa mở lòng với con người hèn yếu xung quanh, với mọi sinh thể trên thế gian mỏng manh này, là bạn chưa thể sẵn sàng đón nhận thông điệp Glang Anak.