1. Nút thắt (noeud) là biểu tượng mang tính phổ quát trong lịch sử văn hóa thế giới, trong đó nút thắt Gordian được xem là nổi tiếng hơn cả.
Chuyện kể, Gordias là vua xứ Phrygie đã thắt cái nút ở càng xe mình, và tuyên bố: Ai tháo gỡ được nó, người đó sẽ thống trị châu Á.
Đã có nhiều nhà hiền triết đến thử, nhưng bất khả, riêng Alexandre Đại đế xử khác: Tại sao phải vận trí cho mệt xác, ông rút kiếm chặt phăng nút thắt, qua đó chiến tranh lan tràn. Dù sau đó ông chiếm trọn Á châu, nhưng không lâu – ông đã phải đánh mất vùng đất này.
Nút thắt Gordian là biểu tượng của vấn nạn mang tính siêu hình của định mệnh nhân loại, tháo gỡ nó cần huy động nhiều nguồn trí tuệ, bằng tấm lòng từ bi hỉ xả, và nhất là làm việc với sự kiên trì.
Bạn chưa hiểu thế giới, thì làm sao có thể cải tạo thế giới? – A. Camus đã đặt câu hỏi với… Karl Marx như thế!
[Karl Marx: Các nhà triết học đã chỉ giải thích thế giới bằng nhiều cách khác nhau, vấn đề là cải tạo thế giới. “The philosophers have only interpreted the world, in various ways. The point, however, is to change it.]
Bạo lực cách mạng của Marx – không khác mấy so với nhát kiếm của Alexandre – cuối cùng chỉ đưa đến bạo lực toàn cầu.
Nhân loại đã trả giá, và chính Tuyên ngôn Đảng Cộng sản cũng đã trả giá, nó được gửi thẳng đến địa chỉ nó cần đến: nghĩa trang chữ.
2. Tôi làm gì?
Cham Ly tán & Phân rã chính là nút thắt thực tiễn đặt ra cho Sinh mệnh Cham ngày mai. Tôi làm gì?
Ở Sài Gòn, mấy lần tôi toan rời bỏ cuộc chơi, về quê nắm đuôi cày. Nhất là khi xong chuyện Từ điển và Văn học Cham vào năm 1996 [chuyện tôi đã kể trong Hàng Mã Kí Ức, 2011]. Nhưng không. Dù đêm tối lan tràn, “tôi phải neo hi vọng cuối cùng”. Hay nói như Hemingway: Con người có thể thất bại, nhưng hắn không bỏ cuộc…
Đoản thi trích từ Lễ Tẩy Trần Tháng Tư (2002)
Hành trình 2001
Tôi sẽ đi về đâu – không biết
Có lẽ phía câm lặng số phần
Mong mai mùa sẽ khác
Tối mênh mông
Đồng lõa với cánh đồng khắc bạc
Tôi phải gieo hạt giống cuối cùng
Tôi đã neo hi vọng cuối cùng
Vào lộ trình đêm tịch mịch
Mai rồi trôi về đâu – không biết
Có bật ít mầm xanh?