Rija Nưgar – độc đáo, khác biệt, nhưng vẫn rất Cham
1. Cuối tháng Tư là Rija Nưgar rồi! – Lễ Tẩy trần tháng Tư. Rija: lễ, Nưgar: xứ sở -là lễ hội của xứ sở. Chắc chắn đây là lễ lớn nhất của Cham, bên cạnh Katê và Ramưwān.
– Về thời gian: đầu năm Cham lịch, diễn ra trong hai ngày: Tamư di Jip, tabiak di Xug: Vào ngày thứ Năm, ra ngày thứ Sáu.
– Về lễ vật: Tamư mưnuk, tabiak pabe: Vào gà, ra dê.
– Liên quan đến thần Yang: Tamư Pô birau, tabiak Pô klak: Vào Thần mới, ra Thần cũ.
Sao lạ thế? Thần mới là thần có nguồn gốc Islam như Âulwah, Môhamet được cúng đầu tiên; sau đó mới cúng tới thần cũ là thần [trước đây thuộc] bên Cham Ahiêr: Pô Inư Nưgar, Pô Klong Girai, Pô Rômê….
2. Lạ! Trong bài nghiên cứu của mình: “Lễ Raja Nagar – một loại hình tín ngưỡng dân gian của người Chăm” (S, 165-183), Sakaya có phát hiện khá thú vị.
Đó là SỰ CẠNH TRANH ĐỂ TỒN TẠI giữa ba hệ thống tôn giáo tín ngưỡng Cham: bản địa, Ahier và Awal trong cùng một lễ! Và “chúng” ngồi với nhau được!
– Ngày đầu tiên: Ông Mưdôn và Ông Ka-ing thực hiện lễ; trang trí kajāng (rạp lễ) với lamlir và mưrông gần giống như không gian Thāng Mưgīk Cham Awal; Yang Prong Thần Lớn là Pô Âulwah; lễ vật cúng là kaya yôr (món chay) đặt trên thông hala (cỗ bồng trầu).
– Ngày thứ hai: Ông Kadhar và Bà Pajau thực hiện lễ; Yang Prong Thần Lớn là Pô Inư Nưgar; lễ vật cúng là kaya klam (món mặn) đặt trên xalao takai (mâm cao cẳng).
Rija Nưgar là tín ngưỡng bản địa mang tính lễ nghi nông nghiệp là hẳn rồi. Cứ xem vai trò Ông Kadhar và Bà Pajau cùng vài nghi thức chủ yếu ở đây cũng đủ biết. Cham Ahiêr thấy hay, đã chen chân vào; sau đó Cham Awal cũng can thiệp để cho mình được có mặt.
Dẫu sao Rija Nưgar vẫn cứ là Rija Nưgar của Cham, hỗn dung cả ba hệ thống tôn giáo tín ngưỡng lại trong một lễ. Không khoái sao? Theo Sakaya, ở palei Bal Riya còn giữ một nghi thức ban sơ của nó, là Tamia Klai klug (Múa Phồn thực) nữa.
3. Sakaya mới khảo tả ở palei Bal Riya đã vậy. Lang thang qua vài palei Cham khác, Rija Nưgar càng khác. Rija Nưgar ở vài palei Cham Awal có đến hai Kajāng, ở Chakleng bà con Nao Yang Pô Riyāk trước cả Rija Nưgar, rồi ngược lên palei Padra, Rija Nưgar còn độc đáo hơn nữa.
Ai dám bảo nó “biến chất”? Và nó không là CỦA Cham?