Chuyện ngoại vi. Học kinh nghiệm nào từ Chakleng? 01

Cham hay nói “Cham drei lihik đoàn kết”. Thế nên khi quý thầy của tôi nói và kêu gọi “đoàn kết”, thì chẳng có gì sai. Mươi năm trước là thầy Tỷ, năm nay thầy Sang, và… cũng làm hệt thế. Tôi nghĩ khác quý thầy. Tôi chưa bao giờ nói “Cham lihik đoàn kết”, do đó chưa bao giờ kêu gọi Cham đoàn kết.
Một vi tiến sĩ Cham vừa qua còm cái câu hơi có lí: “Làm xã hội thì phải biết chấp nhận xã hội phê phán, chống đối”.
Nói hơi có lí, vì nó chỉ đúng một nửa. Phản đối về quan điểm, tư tưởng thì được [Anưk rilo amaik Con lắm mẹ mà], chứ nếu để cho bà con nghi ngờ bạn về tiền bạc – thì hỏng to. Ở đây cũng thế: tôi không bao giờ nói mình “làm xã hội”.
Nêu 2 tinh thần Chakleng, không phải để ca tụng Chakleng đất đẻ ra và dưỡng dục mình, mà gợi ý cho các palei khác biết, và nếu thấy hay, có thể rút kinh nghiệm.

1. Chakleng mỗi thế hệ đều sản sinh lứa trí thức làng làm nên một NHÓM TRÍ THỨC CỐ KẾT gánh công việc làng nước. Đó là điều hiếm làng khác có. Những đứa con xuất sắc nhất luôn ở lại xây dựng làng.
Không kể thế hệ đàn anh xa, ngay thế hệ hôm nay, Chakleng có: chú Độ, anh Ngọc, thầy Bẩm, thầy Thính, thầy Lành, Thủy, vân vân. Họ xuất sắc, nghiêm túc và hết mình.
Ở mặt khác, nhóm chúng tôi có: Tin, Đạm, Bày, Quận Mừ, Thính, Lệ, Quân, Quận, Bánh, Quả, Hiển, Đính, Hộp, Nam, Nhàn… Chúng tôi bạn với nhau từ tiểu học, mãi đến hôm nay khi mọi người đã con cháu, và mỗi người một góc trời chúng tôi vẫn liên hệ chặt chẽ. Nghĩa là tuyệt không “lihik đoàn kết”. Để chung lưng làm việc làng nước, khá hiệu quả.
Vậy cần gì phải kêu gọi đoàn kết. Chúng tôi đoàn kết ở tự thân.
Cá nhân tôi cũng vậy. Tôi không “lihik đoàn kết” với bất kì Cham nào, nên không nhu cầu “đoàn kết” với ai.

2. Các nhóm trí thức kia đã làm rất hiệu quả, tại sao? TUYỆT ĐỐI HỌ KHÔNG ĐỂ TỰ MẮC VÀO VÒNG TIỀN BẠC. Lại là cái đẹp khác của Chakleng. Hai ví dụ:
– Đền Po Riyak: hoàn thành mươi năm trước, khá tốt đẹp.
– Sân Đa Năng hôm nay, cũng thế. Tuyệt không có ai trong Ban tổ chức dính dáng đến tiền, hay chen chân vào đấu thầu này nọ. Luôn luôn SẠCH, và tuyệt đối tôn trọng sự CÔNG BẰNG.
Tôi từng nói, ai làm quan ở Chakleng chớ mơ tham ô. Ngay anh Đạm tôi, bạn thơ Bach Văn Thanh nói: Người ta chủ nhiệm xây cửa xây nhà, anh Đạm ông hết ba nhiệm kì có nước đi buôn Thượng. Mà đi buôn Thượng thiệt!
Dân Chakleng ăn ở đâu thì được, chớ ngay tại đất Chakleng thì đừng hòng.
Thuở Nhà nước đầu tư cho Chakleng hàng chục tỉ cho Làng Nghề Thổ cẩm, Hani bỏ tiền ra nửa tỉ dựng Nhà Trưng bày Văn hóa Cham Inrahani. Bà xã kêu: để đón khách. Tôi nói: Mình làm đẹp làng thôi, chớ mong thu tiền từ quê nhà vào tiêu ở Sài Gòn.
Mà đúng thế. Nhà Trưng bày Văn hóa Cham Inrahani là một phần nhỏ làm đẹp bộ mặt Chakleng.
Cảm ơn đất Chakleng! Cảm ơn những đứa con của Đất!