Trong gia đình, tôi đòi hỏi ở vợ con 2 điều:
– Có thể bình luận về vấn đề/ nhân vật xã hội nào đó, tuyệt đối không nói xấu ai sau lưng.
– Cố gắng tránh nói độn: sao cho tiếng Việt ra tiếng Việt, tiếng Cham ra tiếng Cham. [Về 2 mục này, riêng bà xã thì có du di xíu].
Dù biết, và dạy chữ Cham từ rất sớm, nhưng tôi không đặt nặng vào Akhar thrah, mà là tiếng Cham. Cái tôi quan tâm không phải là chữ, mà là tiếng.
Chữ thì còn đó, chứ không mất đi đâu cả. Ngày xưa ông bà Cham viết chả nhất quán, nhưng Akhar thrah vẫn cứ còn. Riêng TIẾNG, tiếng nói hàng ngày của Cham đang bị lai tạp và rơi rụng. Ngay những kẻ lớn tiếng bảo vệ “chữ Akhar thrah truyền thống” nhất, nói tiếng mẹ đẻ thường nhật cũng độn tiếng Việt đến 50-60%!
Làm sao giữ được tiếng dân tộc? Trong một Status, Lại Nguyên Ân cho rằng nhóm xã hội càng ở vùng sâu vùng xa, càng “lạc hậu” thì việc bảo tồn tiếng mẹ đẻ càng hiệu quả. Ông nhấn: đó là “tiếng mẹ đẻ tồn tại ở dạng cùng cực”. Còn sáng tạo và phát triển thì cần đến những cá nhân đầy ý thức, các chuyên gia cấp cao trong cộng đồng.
Có thể sáng tạo tiếng/ chữ Cham không? – Chẳng những có thể, mà là CẦN THIẾT. Câu hỏi đặt ra, là sáng tạo thế nào, ở đâu, và ai làm hiệu quả hơn cả? Thời gian qua,
Ban Biên soạn sách chữ Chăm đã làm, và dạy trong trường học, tuy nhiên do phổ cập không rộng, nên tác dụng không là bao.
Tôi đã làm [ở thế buộc, vì mục từ tiếng Việt có sẵn] với Từ điển Việt Chăm dùng trong Nhà trường, và tự đánh giá không được tốt.
Nhìn qua cánh nhà văn nhà thơ: tác phẩm bằng tiếng/ chữ Cham có, nhưng các sáng tác kia cũng chưa được phổ biến rộng, nên quần chúng độc giả không biết đến các từ mới mẻ được sáng tạo kia.
Tiếng Cham chẳng những không được thêm, mà ngày càng rơi rụng, mà dân có chữ nghĩa Cham có ít ỏi hay kém cỏi gì cho cam. Làm sao?
[Vừa qua, anh Ysa Cosiem có lời khen ngợi dành cho thầy Thành Phú Bá về buổi nói chuyện, thầy chỉ “độn” tiếng Việt đúng 3 từ, trong đó có từ “Quyền Bản địa”. Anh đề nghị sáng tạo từ này là “Gaun Paleipala”, và yêu cầu không trao đổi. Ý kiến hay! Nhưng dẫu sao tôi muốn “trao đổi” điều chỉnh xíu. Nếu dịch thì nên dùng từ “gaun palei/ bhum/ tanưh awal” là chuẩn. Cham có từ AWAL: nguyên bản, nguồn cội, khởi đầu… rất hay. Từ điển Aymonier cũng có chữ Palei Awal rồi, không cần sáng tạo thêm].