Lời mở
URANG CHAM tham vọng phác thảo chân dung người Cham ở thời cận và hiện đại.
Các nhân vật cư trú ở nhiều vùng đất khác nhau: Panrang, Kraung, Parik, Pajai; Cham Tây Nam Bộ, cả Cham hiện sống ở nước ngoài… Các nhân vật hoạt động ở nhiều lĩnh vực khác nhau: kinh tế, văn hóa, xã hội, chính trị… không phân biệt tôn giáo, chính kiến.
URANG CHAM được thể hiện qua ngòi bút của nhà văn, chứ không phải nhà sử học, nên nó chấp nhận cách nhìn đầy chủ quan tính, lối viết đẫm chất tùy bút: linh hoạt, nhưng vẫn cố gắng bám sát vào hiện thực của sự kiện.
Thế kỉ qua, người Cham sống ở nhiều vùng đất khác nhau và ít quan hệ; cạnh đó, sự thiếu khuyết về mặt tư liệu gây khó khăn không ít cho người viết. Thế nên tôi chỉ xem URANG CHAM như phác thảo sơ khởi. Phác thảo này chắc chắn không tránh khỏi sai sót, thiếu khuyết. Rất monhg bà con và bạn đọc góp ý để bài viết về mỗi nhân vật sẽ được bổ sung, sửa chữa trong thời gian tới.
Inrasara

5. FATIMAH

Fatimah sinh ngày 15-5-1951 ở Châu Giang – Châu Đốc, tỉnh An Giang.
Lên 5 tuổi, chị theo cha mẹ về cư trú tại Khu phố 2 – Phường 1 – thị xã Tây Ninh.
Mẹ mất năm 1968, 8 năm sau đến người cha đang là Tuôn dạy giáo lí Islam cũng đi theo. Lấy chồng, năm 1990, chồng lại mất. Nghĩa là chị luôn là người đưa tiễn người thân ra đi không trở lại. Buồn và tủi. Tủi hơn nữa, ngày 2-4-1968, chị bị cướp khiến cả hai chân thành thương tật. Chị đã phải đi xe lăn, từ đó.
Trong cái rủi vẫn còn ít nhiều cái may.
Từ nhỏ chị được bố dạy chữ, để có thể đọc thông viết thạo tiếng mẹ đẻ. Hơn thế, người phụ nữ Cham ấy đã được tạo hóa ban cho một nghị lực gần như phi thường. Không chịu thua số phận, chị tập hợp các em, các cháu ở địa phương dạy đám trẻ hát.
Cho dù văn hóa Islam hạn chế chuyện làm văn ghệ, nhất là nữ giới; cụ thể hơn, trong gia đình dù cha và bà con không cho chị hát, nhưng chị vẫn hát. Chị hát và dạy đám trẻ, người láng giềng cùng hát.

Năm 2000, “lần đầu tiên lên sân khấu tỉnh cũng run”, chi Fatimah kể. Nhưng với chất giọng và bản lĩnh vượt khó, chị đã đứng vững. Từ Bình Dương đến An Giang, từ Đồng Tháp đến các tỉnh miền Đông Nam Bộ, ở đâu yêu cầu là có mặt Fatimah. Không ít lần chị được bầu làm trưởng Đoàn văn nghệ Dân tộc tỉnh đi biểu diễn ở các hội diễn, các đêm thơ nhạc…
Fatimah hát nhạc đỏ và nhạc dân ca Cham hai lời. Các ca khúc nổi tiếng như Hát về anh, Nhánh lan rừng, Ngày mai anh lên đường, Màu hoa đỏ… được thể hiện bằng giọng đặc trưng Fatimah, như thêm một vị mới, lạ rất đáng thưởng ngoạn.

Đó cũng là một sự an ủi từ định mệnh, chị nói. Cạnh đó chị có được ba đứa con gái. Đứa lớn đang sống ở Califfornia, hai cháu còn lại đã có chồng con, gần gũi chị để còn vào ra.
Buồn chăng là ở Tây Ninh hiện nay, chưa có ai theo nghề của chị. Cộng đồng Cham ở Tây Ninh không đông, nên tỉnh cũng chưa thể dựng lên Đoàn ca múa như ở Ninh Thuận, Bình Thuận…