Islam đến, tồn tại và xung đột với cộng đồng và tổ chức xã hội Cham Bà-la-môn giáo kéo dài suốt hai thế kỉ, mãi đến thời Po Rome (1627-1651), tôn giáo này mới được biến cải thành Hồi giáo cũ (tức Bà-ni hay còn gọi là Cham Awal).

* Sang Mưgik của Cham Bà-ni & Masjid của Cham Islam, Photo Kiều Maily.

Ở đây năm cột trụ làm nên nền tảng đức tin Hồi giáo, là: Chahadah: đức tin không có Chúa Trời nào khác ngoài Allah, Salat: cầu nguyện 5 lần một ngày, Zakat: bố thí, Sawm: nhịn ăn tháng Ramadan, Hadj: hành hương thánh địa Mecca hoàn toàn bị người Cham Bà-ni phá vỡ và “vi phạm”. Người Cham Bà-ni bên cạnh đức tin vào Allah, họ còn thờ cả thần Mưa, Biển, Núi… và cúng ông bà tổ tiên; họ không còn nhớ đến việc hành hương Mecca; còn việc cầu nguyện mỗi ngày hay ăn chay vào tháng Chín và bố thí chỉ được thực hiện vào mùa Ramưwan và chỉ dành cho giới tu sĩ; còn ở ngoài đời, người Cham Bà-ni biến tháng chay tịnh thành ngày lễ: Bbang Muk Kei, dân gian gọi là Ăn “tết” Bà-ni. Cuối cùng, ảnh hưởng chế độ mẫu hệ khiến người Cham Bà-ni chú trọng lễ karơh dành cho nữ hơn katat của nam; còn đám cưới hay đám tang thì hoàn toàn theo họ mẹ.

Ngay kiến trúc Sang Mưgik của Bà-ni và Masjid của Islam cũng có sự khác biệt lớn. Thánh đường Cham Islam mang dáng dấp chung của thánh đường Hồi giáo thế giới, ở đó mọi kiến trúc thánh đường đều hướng về thánh địa Mecca, trong khi đó người Cham Bà-ni ngược lại, cửa chính Sang Mưgik hướng về mặt trời mọc là nơi cư trú của thần linh trong tín ngưỡng Bà-la-môn. Bề ngoài Masjid có mái vòm cao với trăng lưỡi liềm và ngôi sao lớn, Sang mưgik thì không; còn ngôi sao nếu có thì rất nhỏ, chỉ như để trang trí. Bên trong thánh đường Islam là một sân lớn để cầu nguyện, trong khi đó ở Sang Mưgik là bục Mrong ở đây cấp Acar làm lễ dịp Xuk Yơng, đọc kinh và nắm Gai Bhong Cây trượng. Mrong là biến thái của bục Mimbar dành để đọc Khatabah ngày Jumaat, đặt ở trung tâm nơi trong cùng. Sau rốt, nếu mặt tiền Sang Mưgik viết chữ Cham, thì Masjid chỉ có chữ Ả Rập.