Bên cạnh “Khẩu Phật tâm xà”, cũng có người nghĩ: “Khẩu xà tâm Phật”. Có phải thế đâu! Khi tâm ta đã thành thì khẩu ta không thể phát ra lời lẽ rắn độc được. Tâm Phật khẩu xà chỉ là một kiểu ngụy biện. Giải sân hận là giải từ tâm, qua ngôn từ cho đến hành vi – không thể khác.
QUÁ KHỨ XA
Lịch sử là chuyện của ông bà thuộc quá khứ, ta không trách nhiệm về những sai lầm với bạt ngàn xung đột giữa họ: với nhau [Cham với Cham, Việt với Việt], hay với người ngoài [Cham với Việt, Việt với Mỹ] của thuở ấy – qua đó mênh mông thù oán rơi rớt lại. Trách nhiệm của ta là về hôm nay, và cho mai sau.
Học và hiểu quá khứ, biết sự thật về lịch sử Champa và con người Cham hôm qua là để phụng sự cho con người của ngày hôm nay.
QUÁ KHỨ GẦN
Con dân Cham đã chung khóc cười với phận nước Việt nổi trôi. Ta từng làm việc cho Pháp, từng cộng tác với chế độ Cộng hòa, và hôm nay ta đang sống và phục vụ chế độ hiện tại.
Cham từng bị giết oan: Thời Việt minh, từ người đương chức như hai anh em con Ông Huyện Phát, đến chức sắc tôn giáo như ở Pabblāp hay Chakleng cho chí “sinh viên” vô tội; sau khi đất nước thống nhất, sinh linh Cham cũng không tránh khỏi mất mạng oan uổng.
Nhà văn là kẻ lưu trữ kí ức dân tộc, biết và nói lên sự thật ấy. Nói lên, cho mọi người cùng biết. Biết, không phải để căm thù, mà là giải sân hận.
BẢN THÂN INRASARA
Tôi biết có vài Cham đâm sau lưng tôi [với kĩ thuật hiện đại, quá dễ], nhưng có ai thấy tôi kêu ca hay nói lại về bất kì Cham nào bao giờ không? Vài bạn trẻ Cham phê phán tôi nặng lời, chẳng những tôi không đáp trả, mà ôn tồn giải thích với lời lẽ hòa ái hầu giúp các bạn nhận mặt rõ vấn đề.
Tôi gọi đó là giải sân hận từ tâm qua lời.
Tạp chí CPK có đến hơn mươi bài phê phán tôi nặng lời, xuyên tạc cả đời tư tôi; với vài vụ – tôi giải minh, đính chính một lần trên web cá nhân, rồi thôi. Ngược lại đặc san Tagalau do tôi sáng lập và chủ biên, suốt 15 năm hành trình TUYỆT ĐỐI tôi không một lời tự biện minh hay phản bác, dù nhiều tác giả gửi đến, dù tôi toàn quyền làm điều đó. Nhưng không.
Đó chính là giải sân hận trong hành động. HÀNH ĐỘNG LÀ ĐÁNG TIN NHẤT.
Đừng đòi hỏi ai khác giải sân hận, mà nó phải bắt đầu từ chính ta…
Henri Miller: Nếu chúng ta không tập nhìn chúng ta như kẻ khác nhìn chúng ta, thì vết thương sẽ không bao giờ được lành, và chúng ta đời đời sống trong phân li và ngăn cách.