Là phát ngôn “nổi tiếng” của tôi ở năm 2012, khi dấn sâu vào giải quyết Ghur Raneh, bạn thơ Trà Vigia kêu: Mình có phải Bà-ni đâu, khi không ách giữa đàng mang vào cổ. Tôi trả lời yut: Sinh mệnh của trí thức là tìm lấy ách giữa đàng mà mang. Từ chối mang ách, là bạn thôi trí thức, chỉ còn là nguyên hay cựu trí thức (Inrasara.com, 2012).
Nay nhân vụ người nữ Cham Pabblap bán thuốc Nam “yểm bùa” trên kênh Nhân Gà Vlogs đang tạo dư luận, kể lại…
1. Một phát ngôn “nổi tiếng” khác của tôi đăng tc Văn hóa Dân tộc, số 1-2006, được trích dẫn nhiều lần:
“Tôi nghĩ các cán bộ là người dân tộc thiểu số hay người Việt đang công tác ở vùng đồng bào dân tộc, cần nắm vững chính sách dân tộc của Chính phủ. Nắm vững và dũng cảm thực hiện mà không ngại bất kì thế lực nào, miễn mang lại lợi ích thiết thực cho cộng đồng. Như thế, nếu không sợ những điều không đáng sợ, trí thức Cham vẫn có thể làm nên nhiều chuyện.”
2. Đối thoại ngắn với bà-mẹ-50 quen thân làng Pabblap đang hành nghề ở Ninh Hòa – Nha Trang, sáng 24-2-2023:
– Cứu tụi em anh ơi, mình bán thuốc mà nó làm phim bôi xấu
– Nhưng tụi em có bán “thuốc cứt dê” [‘eh pabe’] cho nó không?
– Anh này, lại đùa…
– Làng Pabblap không ai biết chữ để thảo đơn thư à?
– Thôi mà… chỉ có anh giúp tụi em được thôi…
– He, sẽ ổn thôi em, nit.
3. Hai vụ cũ đã kể chi tiết, xin tóm:
Năm 2017, Vụ tên “Tôn giáo: Bà-ni” bị đổi thành “Tôn giáo: Đạo Hồi”, tôi và bà con đấu tranh đang hồi gay cấn, khi không bạn học thời Pô-Klong nhảy vào còm: “Sara có là Bà-ni đâu mà lo cho Bà-ni”. Thế là bọn trẻ xúm lại dí tơi bời hoa lá, tôi phải can thiệp: “Chú ấy nói hớ thôi, cho qua để lo chuyện chung đi”.
Chuyện bạn thơ tôi Trầm Ngọc Lan mới tàn canh khói lửa:
Năm 2014, đang đấu quyết liệt về “Vụ đốt nhang trong tháp”, bạn nhảy vào còm: “Ông có lên tiếng này nọ cũng vì tư lợi thôi”, tôi kêu lên một tiếng rõ to:
– Ớ, đố bạn tìm thấy một miếng lợi nhỏ ở đây, mình chia đôi cùng hưởng luôn!
Thế là im, tôi tiếp: Sara chưa bao giờ trách ai im lặng về vấn đề cộng đồng, cả bạn cũng thế. Ở đây, yut nói mình tư lợi, vậy xin hỏi nhé:
– Đồng nghiệp bạn bị oan ức [Trường DTNT Ninh Phước], bạn im lặng; mồ mả đồng hương bạn [Ghur Raneh] bị xâm hại, bạn ngó lơ; mạng sống đồng tộc bạn [Điện hạt nhân] bị đe dọa, bạn vô tư, xin hỏi BẠN LÀ CON GÌ đây!?
4. Chiều 24-2-2023, tôi còm trên facebook Xuan Bao:
Bà con, anh chị em palei Pabblap quý mến!
Người Cham từ xưa đến nay: Nữ không làm đĩ, Nam không mù chữ, cả 2 giới không ăn xin.
Vì kế sinh nhai, bà con Cham Pabblap đi các nơi bán thuốc nam, có thể còn nhiều điều bất cập cần chấn chính, nhưng tuyệt đối không YỂM BÙA (‘ngak gul’) hại ai bao giờ. Nay có kẻ xấu quay video có ý xuyên tạc, bôi xấu nghề truyền thống và cả danh dự bà con. Nếu ta không lên tiếng, thì còn chờ ai lên tiếng thay mình.
[Chức sắc lên tiếng bảo vệ tín đồ, Chính quyền Thôn: bảo vệ con dân, Trí thức: bảo vệ bà con mình].
Nếu ai đó trong palei bị nạn, ta không giúp thì khi ta gặp nạn, ai sẽ giúp? Vả lại đây không phải là tai nạn mang tính cá nhân, mà là một kẻ ác tâm dựng chuyện bôi nhọ nghề truyền thống dân tộc, tạo ngộ nhận lớn cho dân làng Pabblap và cho cả Cham. Buồn thay!
Chiều nay có người Pabblap nhờ tôi can thiệp, tôi nói lẽ nào chuyện lớn hay nhỏ đều nhờ đến Sara? May, qua facebook Xuan Bao, tôi biết đơn thư đã được gửi đi cơ quan có thẩm quyền giải quyết.
Và tôi tin, cơ quan công quyền sẽ có biện pháp xử lí thích đáng, mang lại danh dự cho palei và công bằng cho cộng đồng. Từ đó tạo niềm tin của bà con với chính quyền.
Mong thay. Kajap karô Thuk siam!