9:30g sáng 27-11-2021, LIT Magazine – Đại học Fulbright.
[lại có dính dáng chút xíu đến… “l.” (tôi xin viết tắt, và đã biết… sợ)]
Xung đột sáng tạo và truyền thống, nhà văn làm gì, các bạn hỏi. – VÔ ÚY, Đức Phật trả lời. Tôi lặp lại, bởi không đủ thời gian triển khai, tôi chỉ nhấn: Không sợ hãi. Sợ hãi, thì hết còn sáng tạo.
Tháng 7-2011, tôi có tiểu luận “Sợ, sợ & sợ” sau đổi thành “Nhà văn né tránh hiện thực, tại sao?” đăng nhiều tạp chí. Cuối năm thông báo làm Bàn tròn Văn chương về chủ đề này, nhà văn ta vẫn cứ sợ. Chả ai giơ tay tình nguyện cả, mỗi Nguyễn Đình Chính, để rồi giờ chót anh báo: “bận đi Pháp rồi, Sara ơi”! Thế là nhà văn Dạ Ngân xung phong điền vào chỗ trống.
Ngày 8-1-2009, Hội Nhà văn tổ chức hội thảo “Nhà văn với sự nghiệp công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước” tại Đồng Nai, nhà thơ Hữu Thỉnh khai hội, đại ý: Chúng ta sợ tụt hậu với truyền thống dân tộc, sợ không theo kịp văn học thế giới, và cả sợ lạc hậu với hiện thực đất nước.
Tôi tham luận: “Thơ & giọng điệu thơ thời công nghiệp”, lên diễn đàn tôi chơi khác, tôi hỏi:
– Sợ lạc hậu với hiện thực đất nước, đúng. Vậy đâu là thời sự nóng nhất của đất nước làm rúng động trái tim người Việt trên khắp thế giới, hai năm qua? Sự kiện HS-Trường Sa có phải? Hỏi, 70 nhà văn hội tụ về đây, có ai động cập đến nó?
Im lặng! Tôi tiếp:
– Tôi là duy nhất. Bài thơ “Ở nơi ấy, hảo hảo hảo” trên Tiền Vệ cuối năm 2007 là một. Sau đó tiểu luận, phê bình: “Cảm thức thơ Việt qua hai kì sự kiện Trường Sa – Hoàng Sa”, BBC, 9-7-2011, cũng là bài phê bình duy nhất về sáng tác quanh sự kiện này.
Nhà văn sợ, sợ xung quanh. Trước trang giấy hay màn hình trắng, đặt bút hay gõ phím, ta ngó có ai dòm ta không: Con cái với bằng hữu ta, sinh viên và độc giả từng ủng hộ ta, vân vân. Xem chữ “lồn” kia có bị họ dị ứng, nghĩ rằng ta là kẻ biến thái không?
Thế là ta cắt, ta thiến, và ta tự kiểm duyệt trước khi bị kiểm duyệt. Hậu đổi mới là thời hoàng kim của tự kiểm duyệt – Phạm Thị Hoài.
Tiếp, sợ dao kéo của Cục Xuất bản rình mò, trong khi ta rất muốn “đứa con tinh thần” ta ra đời chính thống. Rồi sợ người đọc ngộ nhận, ta tự kéo mình xuống hoặc giải thích rồi giải thích. Cực nhảm!
Nhà văn sợ đi một mình, sợ cô đơn, sợ bị cô lập. Hơn nữa, sợ ra khỏi lô-cốt, thoát khỏi ao làng.
Tôi có sợ không? Và tôi đã làm gì?
Tôi “lang thang” khắp thế giới, không phải để cảm tác về nền văn hóa hay cảnh quan xa lạ, mà động cập đến sự kiện nóng nhất ở nơi ấy. Thử điểm:
– Afghanistan, Nadia Anjuman nữ nhà thơ trẻ bị bức hại đến chết, năm 2007, bài thơ “Ở nơi ấy, nhà thơ” ra đời.
– Miến Điện 2008, tôi có ngay bài thơ “Ở nơi ấy, tự do” và “Ở nơi ấy, cuộc sống theo đuôi”; năm 2021 có thêm “Tự do tươi rói” [sắp đăng báo lớn ở Việt Nam]
– Australia, Tuổi trẻ đưa tin 14-2-2008: “Úc chính thức xin lỗi người bản địa”, tôi viết “Thời gian của một lời xin lỗi”; hôm sau là “Khóc Tây Tạng” tiếp sức.
Tất cả các xuất hiện trên Tiền Vệ, nóng hầm hập.
Bước sang thập niên thứ hai…
– Nhật Bản, loạt thơ về thảm họa kép ở Nhà máy điện Hạt nhân Fukushima: “Lời ru buồn cho Điện hạt nhân” liên tưởng qua Tchernobyl bên trời Tây.
– Đài Loan, vụ rác hạt nhân nguy cơ giết chết cả một cộng đồng, tôi ứng tác chùm thơ tiếng Anh “Orchid Island Taiwan” để đọc tại hội thảo ở Đài Bắc.
– Việt Nam thì vô số kể, với chục “cảm tác viết dưới hầm”, trong đó Dự án Thép Cà Ná, có: “Miền Trung đau khổ… quen rồi”, “Việt Nam – giàu, đẹp và tanh bành” trên RFA. Formosa, là loạt bài trong cụm: “Và sống sót và kêu từ cõi chết lạ”.
Bát ngát thơ, đủ làm ra thi tập nóng hổi: Ở nơi ấy [thơ thời cuộc].
Kết. Thế nên, việc không sợ “lồn” là chuyện nhỏ.