Chakleng, làng Cham ngàn năm có tên trên bi kí. Chakleng, tên làng cũng là tên đập nổi tiếng Ninh Thuận. Chakleng được nhắc đến trong tục ngữ: ‘Palei Cakleng jih dalah, gok glah palei Hamu Crok’: Mĩ Nghiệp thổ cẩm, Vĩnh Thuận đồ gốm. Và Chakleng hiện hữu cả trong tiếng hát trẻ con Cham:
Yak palei Bal Cong
Yoong palei Hamu Crok
Carook palei Hamu Tanran
Dran palei Bblang Katheh
Gleh pak Thôn
Rôn tatôn pak Pabhan
Hal wal pak Labơk
Thơk bbơk pak Palao
Jhao rao pak Ram
Pôic cham Ia Binguk
Pôic chuk Ia Li-u
Mưk hu Cwah Patih
Abih pak Cakleng.
Công bằng làng Chung Mỹ
Rành lệ làng Bầu Trúc
Hữu Đức hay thơ văn
Khó khăn làng Vụ Bổn
Chộn rộn đất Văn Lâm
Ngang tàng làng Phất Thế
Khốn khó vùng Labơk
Vô lo dân Hiếu Thiện
Lắm chuyện người Nghĩa Lập
Đổ dồn dập về Thành Tín
Thâu gọn ở Chakleng.
Tại sao “thâu gọn ở Chakleng”? Đơn giản, bởi Chakleng sở hữu tất cả những gì palei Cham Pangdurangga có: tài năng, ngang bướng, đau khổ và kiêu hãnh. Thế nhưng bao nhiêu “có” ấy đã thất tán cùng với văn hóa, văn minh Cham, phân mảnh tản mác khắp nơi và chỉ còn đọng lại trong kí ức của bao thế hệ.
Thế nên viết về Chakleng không thể như nhà nghiên cứu viết thứ địa dư chí với các chứng cứ đầy tính khoa học, mà cần đến cách tiếp cận khác: từ kí ức những đứa con Chakleng, cả ‘urang parat’ “chú rể” về làm dân Chakleng.
Qua lối diễn đạt khác: như một chuyện kể, một oral history. Cả sử liệu được cho là chắc nịch nhất: bi kí, văn bản cổ… cũng cần được nhìn như chuyện kể, sự kiện được kể lại. Cho Chakleng sống giữa lòng đứa con Chakleng, và giữa lòng Cham.
“Chakleng, từ mảnh ghép kí ức” của…
Po Adhya Hán Bằng, Mưdwơn gru Hán Phải, ông Hà Văn Đậy, chú Thạch Chạy, chú Đạt Chữ, anh Đổng Đường, anh Dương Tấn Ngọc, Phú Văn Ngòi, Jaya Thuksiam. Xa hơn, kí ức Gru Hương palei Katuh Tuấn Tú, Giáo Bưởi, anh Ve ở Cwah Patih Thành Tín, ông Thập Văn Thơ, thầy Châu Văn Kên đất Ram Văn Lâm; ông Bá Văn Có, ông Ò dân Hamu Tanran Hữu Đức, ông Thiên Sanh Sở ở Palau Hiếu Thiện, và rất nhiều sinh linh Cham khác nữa.
Và qua cách kể của tôi: Inrasara, một kẻ kể chuyện Cham A Cham storyteller.
Đặc biệt trong những ngày khép phòng văn ghép mảnh, Quảng Đại Thính người anh cùng là bạn chỉ cốt tôi từ thơ bé, đã sát cánh canh chừng trí nhớ tôi suy tàn bất chợt, để kịp thời bổ khuyết, sửa sai. Nữa, Jaya Phú Tuệ Tri góp tiếng nói riêng qua ngôn ngữ hình ảnh đầy sáng tạo.
Tôi có nên thay mặt Chakleng nói lời cảm tạ những đứa con của Đất không? Chắc chắn là không cần thiết rồi, bởi Chakleng, từ mảnh ghép kí ức ra đời đã nói lên tất cả. Và trọn vẹn.
Chakleng, từ mảnh ghép kí ức ra mắt bạn đọc còn mang kì vọng: Qua câu chuyện của mình, sẽ là chất kích thích cho các bạn trẻ Cham yêu mến palei hơn, tạo hứng thú kể câu chuyện về palei mình, chính ‘bhum bhook padook kiak’ của mình.Chakleng, mùa Covid-19, tháng 6-2021.