Bạn văn NVN mươi năm trước “chat” có vẻ hơi phiền: “Cham cãi nhau nhiều quá”, ý ở đó có cả Sara. Tôi nói, bạn thấy tôi cãi nhau với Cham ở đâu, là giỏi.
“Chiến trường Akhar thrah”, tôi tự đặt mình ngoài cuộc. Chỉ vì công việc luôn dính đến ngôn ngữ Cham, nên mỗi bận tôi đi ngang qua bãi ấy, thấy có chuyện, tôi dừng chân, nói đôi điều – rồi đi. Tôi gọi đó là “đính chính” hay “minh định”, chứ đồng bào nào thấy tôi cãi tay đôi hay chưởi rủa ai bao giờ.
Hai bạn Cham thế hệ mới, mới đây thư cho tôi: “Kamuen viết Akhar thrah ‘truyền thống’ đó cei”. Nghĩa là không phải chữ Cham theo BBS, mà là: “truyền thống”. Một câu tưởng trúng, ai dè sai nặng.
Sai, nhưng cứ nói. Trong khi tôi tầm đai trắng ‘Akhar thrah’, mà chưa bao giờ dám phát ra chân lí đó!
Tôi và tiếng, chữ Cham thế nào?
– Tôi BIẾT chữ Cham trước cả chữ Quốc ngữ. Ông ngoại, thầy cao đạo và là tác giả trường ca Ariya Rideh Apwei dạy. Ông còn bày tôi thuộc Ariya Glang Anak, từ đó tôi biết đến văn chương Cham.
– Tôi LÀM THƠ tiếng Cham đăng báo tưởng từ Đệ Tứ. 18 tuổi, tôi viết 2 trường ca Cham dạy cho khóa tiếng Cham ở Chakleng, sau đó vào Sài Gòn, sáng tác bài thơ “Jalan tơl Vijaya” làm đề từ cho đặc san sinh viên Cham.
– Cùng thời gian, tôi DẠY tiếng/ chữ Cham; đến tuổi 20 tôi “đào tạo” hơn trăm sinh linh biết chữ mẹ đẻ.
– Dạy, thì phải soạn “GIÁO TRÌNH”. Năm 1975, là Tự học tiếng Cham, 7 năm sau là: Từ vựng học tiếng Cham.
– Từ 1982-1986, tôi làm việc tại Ban Biên soạn sách chữ Chăm, bên cạnh công việc chính là kế toán, chuyên môn của tôi là: Chỉnh lỗi chính tả, ngữ pháp và văn phong Ngữ văn Chăm.
– Tôi NGHIÊN CỨU văn học Cham [liên quan đến ngôn ngữ] ngay từ Trung học, sau đó dịch hàng trăm tác phẩm cổ điển và hiện đại Cham, dịch xuôi dịch ngược.
– 18 tuổi, tôi soạn TỪ ĐIỂN cho mình, và cho anh em dùng. Ở Đại học, tôi tổ trưởng biên soạn Từ điển Chăm – Việt, Từ điển Việt – Chăm, tiếp đến chủ biên: Từ điển Việt – Cham Dùng trong Nhà trường, rồi soạn 4.650 Từ Việt – Cham thông dụng.
– Vài năm qua, tôi viết loạt bài Em học tiếng Cham, Tiếng Cham của bạn, vân vân.
+ Chữ nghĩa là vậy, chớ NÓI tiếng mẹ đẻ thì tôi RẶT, nghĩa là không chút độn tiếng Việt hay tiếng Tây tiếng U nào khác!
Thật thà khai báo, không phải ưỡn ngực khoe khoang chi chi – cỡ tuổi này rồi mà còn thế thì hết thuốc chữa, mà là nói để biết: Tôi chưa bao giờ dám phát ra cái mệnh đề: VIẾT ‘AKHAR THRAH’ TRUYỀN THỐNG!
P.S.
Có 2 món Cham cãi nhau hăng dái nhất: Xakawi & Akhar thrah – là thứ tôi cố tránh xa nhất. Tránh Xakawi thì dễ, vì công việc của tôi không dính đến nó. ‘Akhar thrah’ khó hơn, thế nên dù cố tránh, lâu lâu vẫn cứ dính mẻ đâu lạc tới.
Dấn vào cuộc chữ nghĩa Việt, ở lĩnh vực phê bình và trên diễn đàn, tôi tiếng với đời là “rốt ráo, quyết liệt và sòng phẳng”. Đó là ở thế giới ngoài kia, với Cham thì không. Như đã nói một lần, tôi xem mỗi “Cham như sinh linh sống sót đầy thương cảm”, thế nên mọi ứng xử của tôi đều xuất phát từ tâm thế ấy.
Không tranh với thế gian, là một.