[hay ĐI TÌM TIẾNG NÓI CHUNG giữa trí thức và Halau janưng]
Do hoàn cánh đặc biệt, tôn giáo tín ngưỡng Cham Ahiêr Awal tồn đọng cả khối vấn đề lớn nhỏ cần giải quyết. Đó là điều không trí thức nào không thấy.
Nhận ra vấn đề và có Ý HƯỚNG thay đổi, cải cách. Ở đó có vài người QUYẾT vào cuộc.
Câu hỏi đặt ra là: vào cuộc thế nào?
Tôi hiểu anh Thành Phần và 20 anh em Cham về “kiến nghị lên Trung ương”. Tôi hiểu ưu tư và thiện chí muốn cải cách tôn giáo mang lại tiến bộ cho xã hội của các anh. Thế nhưng do đã quá thất vọng, và cảm thấy bất lực trước hiện trạng Halau janưng, nên anh em mới đi một nước cờ như thế.
Viết rằng “việc kiến nghị lên Trung ương giải quyết vụ việc tôn giáo Cham là “lối làm tạo tiền lệ nguy hiểm”. Tại sao, bởi nó phạm sai lầm mang tính nguyên tắc: Chính quyền can thiệp vào sự vụ tôn giáo.
Vậy phải có CÁCH LÀM khác, để tìm tiếng nói chung giữa trí thức và Halau janưng (chức sắc).
Vài ví dụ.
Với Cham Awal, việc xây toilet trong Thang Mưgik là điều khó, vậy mà khi có “tiếng nói chung”, người Pabblap Birau đã làm được. Từ đó việc làm này lan truyền sang mọi ‘halau’ khác. Rồi sự thể trở thành truyền thống tốt đẹp.
[xem Kiều Maily, Palei Phước Nhơn của tôi, 2017)
Hay Chakleng quê tôi, việc dẹp rào xương rồng để xây thành Kut đầu tiên là chuyện khó, dẫu sao nó chưa đến nỗi. Điều thiên nan vạn nan chính là “đưa tinh cốt không lành talaang lihin lên Kut chính”, vậy mà khi trí thức họ Gaup Gađak đã tìm thấy tiếng nói chung với Pô Adhya, thì khó bao nhiêu cũng thành dễ. Để rồi chằng bao lâu cải cách đầy tính nhân văn này tạo ảnh hưởng lan rộng đến hầu hết palei Cham Ahiêr.
Việc xây dựng Sân Đa năng ở Chakleng cũng đi theo các bước tương tự: Ý hướng – Quyết định – lên Kế hoạch – Bàn thống nhất với chức sắc cao nhất Halau janưng là Pô Adhya tháp bimông Pô Rômê. Để rồi tiến trình diễn ra không thể nào suôn sẻ hơn! [xem Quảng Đại Thính, Báo cáo Tổng kết Kut Gaup Gađak, 2020]
Không là phương cách đáng gương sáng sao?
Dẫu sao với Cham, về chuyện phong tục, cấp Halau janưng vẫn quyết định tất cả. Ở đó vẫn có nhiều vị biết lắng nghe trí thức, nếu ta thể hiện lòng chân thành, tinh thần thiện chí, và nhất là – biết cách nói.