Sáng nay, bà con Cham các làng [nhiều nhất là Cwah Patih Thành Tín] thuộc tỉnh Ninh Thuận xuống khu vực Thờ Pô Riyak ở Vĩnh Trường – Sơn Hải – Ninh Thuận, là nơi đặt Nhà máy Điện hatk nhân Ninh Thuận 1, cúng lễ Po Riyak.
Để bà con, anh chị em có hiểu biết sơ bộ về lễ này, xin đăng vài kì các tư liệu cần thiết.


[Photo Kiều Maily, 4-2016]
*
Truyền thuyết kể rằng, Ppo Riyak, người xứ Bicam (Tánh Linh), thuở bé thông minh, đạo đức, ít chú tâm đến chuyện gia đình mà chỉ lo công tác xã hội. Lớn lên, nhận thấy đất nước bị lâm nguy, dân lành đau khổ, người sang Mưkah (Mecca, Kelantan theo người Cham hiểu) học bùa thiêng với quyết tâm sẽ trở về cứu quốc. Ở Mecca, Người tâm sự hết với Thầy hoài bão của mình và được Thầy thương tình truyền dạy cho mọi bùa phép thần thông. Sau đó, mặc dù nhiều lần Thầy can ngăn (vì gặp năm kị tuổi Người), Người vẫn lén lên đường trở về Tổ quốc.
O brei wơk daung nưgar pađiak hatai o bik bican
Không cho trở về cứu quốc, lòng dạ nóng như thiêu
Gần đến bờ biển quê hương, biển động mạnh khiến chiếc thuyền của Người bị một cơn sóng lớn đánh chìm. Người Cham nghĩ sự cố xảy ra do lời nguyền rủa (vì không nghe lời Thầy) của Thầy được ứng nghiệm:
Gru hatơm nau di ia ikan cabbauh
Nau di glai ula cauh, rimaung bbơng raung talang
Thầy rủa: đi đường biển thì bị cá đớp
Đi đường rừng thì bị rắn cắn, cọp tha
Người đã mất. Dân làng lập đền thờ Người. Nhưng sau đó Người lại sống dậy. Nhìn thấy quê hương tan nát, cuộc sống dân tộc khốn khổ, buồn lòng, Người lên núi sống rồi lấy vợ người Kơho làng Rapat và có được hai người con gái xinh đẹp.
Qua câu chuyện kể, chúng ta đừng vội cho đó là một suy nghĩ phản khoa học hay một lí luận thiếu logic. Ppo Riyak là một nhân vật lịch sử có thật cũng như tất cả các nhân vật lịch sử khác trong damnưy Cham ngoại trừ Ppo Inư Nưgar, nhưng với người Cham, “lịch sử chuyển thành huyền thoại, truyền thuyết” bởi vì, “í niệm về thời gian – không gian (thế giới khách quan) không phải bao giờ cũng rõ rệt và tỏ ra là cần thiết trong thói quen tư duy của người dân Đông Nam Á” (II.A.10.p. 8) nói chung, và của người Cham nói riêng.
Cho nên ngày tháng năm sinh và cả nơi sinh của các Pô không được người Cham đặt thành một vấn đề quan trọng cần phải suy cứu cho tới nơi tới chốn. Ppo Klaung Girai có thể sinh ở Phan Rang, Phan Rí hay một nơi nào đó thì vẫn không có gì thay đổi cả, miễn là nhân cách của Người, sự nghiệp của Người luôn giữ được nét độc đáo và đặc sắc, mãi mãi là nguồn cảm hứng cho nhiều sáng tác văn học hay cho mọi tưởng tượng bay bổng.
Giai thoại (hay huyền sử) quan trọng hơn sự kiện lịch sử là thế. Nó chính là “dòng suối tiềm ẩn bên trong” mang đầy ý nghĩa sử tính mà “chối đi con người sẽ cảm thấy thiếu một cái gì và dân tộc sẽ thiếu đi mối dây ràng buộc thiêng liêng rồi sẽ đi tới chỗ băng hoại”. Nói như thế không phải chúng ta từ chối những truy tìm mang tính lịch sử – sự kiện mà là chúng ta chỉ chối bỏ “óc duy sử chỉ chấp nhận hiện tượng bên ngoài” mà không nhìn nhận những gì tồn tại ngoài nó.
(Inrasara, Văn học Cham khái luận (in lần 3) NXB Tri thức, Hà Nội, 2015, tr. 81-82)

DAMNƯY PPO RIYAK
Có 2 Tụng ca về Ppo Riyak, tôi xin đăng nguyên bản Tung ca ngắn, do Mưdwơn Hán Phải, palei Bal Caung, hát, và Phú Đạm, palei Caklaing, ghi vào tháng 4-2007.

Urang nau hu nrai ba đik
Ppo ngap rakik đik ngauk raung ikan

Urang gilai wah ba
Ppo nau di ia ngauk raung ikan

Riyak pauh tapalik
Takai ppo đik nau saung riyak

Riyak pauh pataglong
Takai ppo crong nau saung riyak

Ppo đik ikan blauh mai
Waih tamư Pajai dauk saung Kahauw

Dauk saung Kahauw taum thun
Limưn kauk trun blauh nau Rađaiy

Dom mưng Rađaiy đwơc mai
Tanhi ppo mai dom dei xa-ai

Blauh dauk tani dom ppo
Nau rabbi rabbưp blauh thwak yawa

Nhjơp saung jalan tah dhwa
Biak takai hwa biđung di cwah

Ppo tamư dalơm tathik
Thrơh jiơng yang ngan Ppo Riyak