[về Ảnh minh họa, Lời tựa, Bố già, Akhar thrah & Minh triết Cham]

Như đã thưa ở phần MÀO ĐẦU, “Hiểu thì càng yêu hơn” sẽ phân tích rốt ráo hiện trạng xã hội Cham, tâm lí và tâm thế Cham hôm nay”. Cố gắng không né tránh hiện trạng, sau đó đưa ý kiến ngắn. Bởi vậy, “Hiều thì yêu hơn” không kêu gọi tranh luận và là nêu ý kiến, nhiều ý kiến khác nhau càng tốt. Để sự thể nhận diện được nhiều chiều hơn, để… càng yêu hơn.

1. Do đó, viết phản hồi, mong các bạn nêu rõ ý kiến mình cho mọi người cùng hiểu.
Bạn Andy Kiều viết: “Bài viết thì thực tế, nhưng không nên posted lên hình ảnh đậm nét như thế này”. Nếu bạn cho biết thêm: tại sao không nên post hình ảnh như thế, và cần lấy hình ảnh nào thích hợp – thì hay biết bao.

2. Các bạn cũng không nên viết mơ hồ, bởi rất dễ bị hiểu lầm.
Hoavan Nguyen viết: “Anh () chắc thuộc loại ‘Godfather’ của đồng bào thiểu số Chăm ở Ninh Thuận. Bọn Hànội khôn ngoan đấy. Chúc mừng”.
– Đã có 3 nhà văn kêu tôi [ý đồ] chủ soái văn đàn Việt Nam. Nay, Inrasara vừa được cho lên chức “bố già Cham”. Tôi chưa bao giờ tổ chức Cham làm cái gì cả, dự cuộc nhiều vào sự kiện cộng đồng, nếu có làm gì đó – tôi làm một mình. Ngay cả chủ biên Tagalau lien tục 14 năm, tôi chưa một lần… họp cộng tác viên.
– Mệnh đề sau càng ghê hơn. Dễ hiểu là “bọn Hà Nội” sử dụng Inrasara để khống chế [điều khiển] Cham! Trong khi tôi 5 không: không học vị, không chức vị, không Đảng viên, không lương bổng, không tiền bạc. Lo nuôi thân, tôi phải cày [nghĩa đen lẫn nghĩa trắng] để kiếm sống qua ngày.

3. Về viết tựa cho tác phẩm sắp in, nó có dính dáng ít nhiều đến ý (3). Mỗi năm bình quân 10-15 bạn văn nhờ tôi viết tựa. 30 người, tôi chỉ nhận 1. Chuyện tưởng nhẹ và vui vẻ, nhưng đã gây phiền khôn xiết. Có cái được in nguyên văn, có cái bị cắt bỏ nát, có cái bị vứt đi… Rồi bao nhiêu thứ bà nhằng xung quanh nó sau đó. Thế nên, từ cuối năm 2013, tôi hạ quyết tâm không viết nữa. Cũng buồn, nhưng chịu.
Tác phẩm của bạn văn đã in, đọc, thích và hứng thì tôi viết, còn thì – không.

4. Sau câu chuyện về Akhar thrah viết thiếu nhất quán, một bạn trẻ đã chat với tôi, ý là không đồng ý khi cei Sara từ chối thảo luận về đề tài này. Tôi nói rõ, tôi nêu Tinh thần Tùy tiện Cham, tinh thần này biểu hiện qua nhiều thứ, chứ không riêng về lối viết chữ truyền thống. Nếu muốn trao đổi, các bạn trẻ nên qua trang khác, hay tốt hơn hãy đến cuộc Hội luận sắp tới do Tiến sĩ Quang Cẩn mở.
Chỉ xin nhắc các bạn, việc “chuẩn hóa” Akhar thrah là do 18 vị Cham giỏi nhất thời đoạn đó làm, và đã dứt điểm vào năm 1983, thời điểm bác Lâm Nài về hưu. Các vị này hầu hết có tuổi và đã mất. Các ông Nguyễn Văn Tỷ, Lộ Minh Trại đến sau đó chỉ là người tiếp nhận, nên không liên can đến việc “phá hủy” hay “chế biến” Akhar thrah Cham.

5. Năm 2009, tôi xong cuốn MINH TRIẾT CHAM. “Hiểu thì càng yêu hơn” trích từ bản thảo đó, hi vọng qua cuộc thảo luận này, cuốn sách sẽ được bổ sung nhiều.
MINH TRIẾT CHAM ý hướng diễn ngôn con người Cham và tinh thần văn hóa Cham. Trên tri thức căn bản và khấm khá về tư liệu Cham, tôi có chiến lược diễn dịch (interpretive strategy) riêng. Nói khác đi, đây là câu chuyện kể của tôi về con người Cham và tinh thần văn hóa Cham. Tôi xin kể với các bạn…
Tin thì tin không tin thì thôi.